________________ કે ન કરે પણ મન સતત પ્રવૃત્તિમાં જ છે. નિરંતર ક્રોધનો ઉદય–બીજા પર ક્રોધ કરવો એ બીજી વાત. સૌથી પહેલા પોતાની જાત પર જ ક્રોધ. અપ્રીતિ થવી એ ક્રોધ છે. ધન તો જડ છે. રાત-દિવસ જડનો રાગ–ત્યાં જીવ પર દ્વેષ. મમ્મણ શેઠ ધન મેળવવાના રૌદ્ર ધ્યાનમાં હતો એવગર ૭મી નરકનું આયુષ્ય ન બંધાય. તે પોતાના આત્માને ભૂલી, પૈસા મેળવવામાં ખૂંપી ગયો. સમ્યક જ્ઞાન, સમ્યક દર્શન અને સમ્યક ચારિત્રનું આલંબન સ્વીકારવું તે સ્વભાવ પરના ભાગમાં તૃપ્તિ થાય તેના કરતાં કંઈ ગણો આનંદ પરભોગના ત્યાગમાં છે. તેના અનુભવમાં હવે વૃદ્ધિ થાય. તેના આસ્વાદમાં તે વિશેષ આનંદને અનુભવે. તે સ્વાદ આગળ બધું બેસ્વાદ લાગે. જીવ બે વસ્તુના કારણે સંસાર ત્યાગે. એક તો અકળામણથી અર્થાત્ દુઃખ ગર્ભિત વૈરાગ્યથી અને બીજું સમજણપૂર્વક છોડે તે જ્ઞાનગર્ભિત વૈરાગ્યથી, જે લાંબો કાળ ટકે, કર્મને નિર્જર ને પરિણામ વિશુદ્ધ બનતાં જાય. પુણ્યના ઉદયથી બધું જ મળી ગયું હોય, ભોગવી શકે છે. રોકટોક નથી ને તેમ છતાં મળવા છતાં પણ પીઠ ફેરવી દે તે સાચો વૈરાગી. ધર્મની શરૂઆત ઉપયોગથી થાય. જ્ઞાનનું શુદ્ધરૂપે પ્રર્વતમાન થવું તે ઉપયોગ."હું આ છું અને આ નથી." આવી રીતે ઉપયોગ આવ્યા પછી તે રીતે પરમાંથી આત્મવીર્યને ખેંચી સ્વમાં ફોરવે ત્યારથી ધર્મની શરૂઆત થાય છે અને ત્યારે જ સમતા આવી કહેવાય. જ્ઞાનનું ફળ જ્ઞાનીઓએ સમતા બતાવ્યું છે. જ્ઞાન હોવા છતાં પણ સમતાના પરિણામનો અનુભવ ન થાય તેનું કારણ મોહનો પ્રકોપ છે. જીવ પરમ સ્વાર્થી છે. સ્વાર્થ માટે બધું છોડી દે છે સ્વભાવનો નિર્ણય થાય અને એમાં રુચિ જાગે તો સંસારમાં હોવા છતાં સંસારમાં ન હોય. પ્રવૃત્તિ હોય વૃત્તિ ન હોય. આટલી અજબગજબ તાકાત આમાં ભરેલી છે. જીવને સર્વજ્ઞની દષ્ટિએ જીવરૂપે ઉપાદેય લાગવો જોઈએ. અજીવ હેય લાગવો જોઈએ. આ બંને પરિણામ આત્મામાં થઈ જાય તો ભાવ પછી જ્ઞાનસાર-૨ // 106
