________________
૧૦૦
દક્ષિણનાં રાજ્ય અધૂરું હતું તે પૂરું થયું. બારમા સૈકાના પહેલા અર્ધ ભાગના અંત પછી દક્ષિણ હિંદમાં બૈદ્ધ ધર્મનાં નામનિશાન વિરલ થઈ ગયાં.
બારમા અને તેરમા સૈકા દરમિયાન હોય અથવા પિયર્સલ નામના એક કુળના સરદારોએ મહીસૂર પ્રદેશમાં સારી પેઠે સત્તા પ્રાપ્ત
કરી. આ વંશનો પહેલો ધ્યાન ખેંચે એ રાજા દેરા સમુદને હોમ- વિત્તિદેવ અથા વિસ્તિગ હતો. (આશરે ઈ.સ. સલ વંશ ૧૧૧૧થી ૧૧૪૧) હાલ હાલેબિડ નામથી ઓ
ળખાતા દોરા સમુદ્રમાં પોતાનો નિવાસ રાખી તેણે તેને પોતાનું પાટનગર બનાવ્યું હતું. ફર્ગ્યુસનની ઉત્સાહભરી પ્રશંસાને પાત્ર થયેલા મંદિર માટે એ સ્થાન જગવિખ્યાત છે. એના અમલનાં આરંભનાં વર્ષો દરમિયાન તેના મંત્રી ગંગરાજની રક્ષા નીચે જૈન ધર્મ સારી રીતે રાજ્યકૃપાને પાત્ર બન્યો હતો અને વૈદિક ધર્મનુયાયી ચેલ આક્રમણકારીઓએ તોડી પાડેલાં જૈન મંદિરનો પુનરૂદ્ધાર કરવામાં આવ્યો હતો. પણ પાછળથી રાજા પોતે વિખ્યાત સુધારક રામાનુજના પ્રભાવથી પોતાને ધર્મ ફેરવી વૈષ્ણવ બન્યો. બેલુર અને હાલેબિડનાં ભવ્ય બાંધકામ બતાવી આપે છે કે તેણે એ નવા ધર્મની કેવી ઉત્સાહ અને સુરુચિપૂર્વક સેવા કરી! ધર્મપલટો થતાં તેણે વિષ્ણુવર્ધન અથવા વિષ્ણુનું નામ ધારણ કર્યું અને એ જ નામથી તે વધારે સારી રીતે ઓળખાય છે. પ્રશસ્તિ લેખોમાં વિષ્ણુ પિતાની અસંખ્ય જીતની બડાઈ મારે છે, અને દક્ષિણમાં આવેલાં ચોલ, પાંડવ્ય અને ચેર રાજ્યોના રાજવીઓ પર જીત મેળવવાનો દાવો કરે છે. આશરે ઈ.સ. ૧૨૨૩ના અરસામાં તેને એક અનુગામી નરસિંહ બીજે, ચાલે જોડે “મૈત્રીસંધિમાં હતો અને તે ત્રિચિનાપલીમાં વસવાટ કરી રહેતો હતો.
વિષ્ણુના પૌત્ર વીર બલ્લાલે, તેના લાંબા અમલ દરમિયાન મહીસુરની ઉત્તરે તેના રાજ્યનો વિસ્તાર ખૂબ વધાર્યો. તેની ઉત્તરે આવેલા દેવગિરિના યાદવોનો ઇ.સ. ૧૧૯૧-ર માં પરાજય કરવા માટે
