________________
૧૯૮
હિંદુસ્તાનને પ્રાચીન ઈતિહાસ ગળી ગયા. કલ્યાણના ચાલુક્ય રાજવંશનો અંત ઇ.સ. ૧૧૯૧માં આવ્યો ગણી શકાય. તે સમય પછી તે એ વંશના રાજાઓ માત્ર નાના સ્થાનિક રાજાઓની હારમાં આવી ગયા હતા.
પોતાના સ્વામીની રાજ્યસત્તા બથાવી પડનાર બળવાખોર બિજલને ટ્રક અમલ ઈ.સ. ૧૧૬ માં તેના મરણથી કે રાજ્ય ત્યા
ગથી પૂરે થયો. શિવમાર્ગના પુનરૂાન તથા ઈ.સ. ૧૧૬૭ લિંગા- વીર શિવ અથવા લિંગાયત નામના સંપ્રદાયના ચત સંપ્રદાય સ્થાપનથી થયેલા ધાર્મિક વિલવથી તેને એ
ટૂંક અમલ અંકાયેલ છે. આજે પણ લિંગાયતે પુષ્કળ લાગવગ ધરાવે છે. બિજલ જૈન હતો અને પુરાણકથા એમ કહે છે કે તેણે જાણીબુજીને, કરતાપૂર્વક લિંગાયત સંપ્રદાયના બે સાધુએની આંખો ફાડી નાંખી. એ અપકૃત્યને પરિણામે ઇ.સ. ૧૧૬૭માં તેનું ખૂન થયું. જેમ હમેશાં બને છે તેમ તે સાધુઓનું લેહી બિલના બ્રાહ્મણ મંત્રી વસવે સ્થાપેલા સંપ્રદાયના બીજરૂપ થયું. બીજી પુરાણકથાઓમાં એ જ વાત જુદી રીતે કહેવામાં આવી છે. ખરી હકીકત શી હતી એનો નિર્ણય કરી શકાય એમ નથી. પણ એ વાત તે નક્કી છે કે લિંગાયનો ઉદય બિજલના સમયથી જ શરૂ થાય છે. આ પંથના અનુયાયીઓ ખાસ કરીને કાનરા જિલ્લામાં મોટી સંખ્યામાં જોવામાં આવે છે. તેઓ શિવલિંગની પૂજા કરે છે, વેદને પ્રમાણરૂપ માનતા નથી, પુનર્જન્મના સિદ્ધાંતમાં શ્રદ્ધા ધરાવતા નથી, બાળલગ્નના વિરોધી છે, વિધવા વિવાહના હિમાયતી છે અને તેમના સંપ્રદાયનો મૂળ પુરુષ બ્રાહ્મણ હતા, છતાં તેઓ બ્રાહ્મણો પ્રત્યે અતિશય તીવ્ર વૈરવૃતિ ધરાવે છે.
આ સમય સુધી બૌદ્ધ અને જૈન ધર્મોનું બળ વેપારી વર્ગો પરના તેના કાબૂને લીધે હતું. આ નવા સંપ્રદાયના અનુયાયીઓ માટે
ભાગે વ્યાપારી વૈિશ્ય વર્ગના હેવાથી, ઉપરના જેન તથા બૌધ બેમાંના બીજાની પ્રગતિ અટકી ગઈ. તેનાથી ધર્મોની પડતી કળા બૌદ્ધ સંપ્રદાયને મજબૂત ફટકે લાગે અને
