________________
દક્ષિણનાં રાજ્ય
૧૦૩ આકણાત્મક વિગ્રહોનો કાર્યક્રમ તેણે સફળતાથી ચાલુ રાખ્યું. ભિન્નભાલના ગુર્જર રાજા વત્સરાજને તેણે હરાવ્યો અને ગૌડ અથવા બંગાળાના રાજા પાસેથી તેણે મેળવેલાં બે સફેદ છો તેની પાસેથી છીનવી લીધાં. વત્સરાજ પર મેળવેલી જીત માટે તે બહુ ગર્વ ધરાવતો હતો.
ધ્રુવને પુત્ર ગોવિંદ ત્રીજે આ બળવાન વંશના રાજાઓમાં સૌથી વધારે આગળ પડતો હોવાનો દાવો વ્યાજબી રીતે કરી શકે એમ છે.
ઉત્તરમાં વિંધ્યાચળ તથા માળવાથી માંડી આશરે ઇ.સ. ૭૯૩- દક્ષિણમાં કાંચી સુધી એની રાજ્યસત્તા વિસ્તરતી ૮૧૫ ગેવિદ ત્રીજ હતી, અને તુંગભદ્રા સુધીનો પ્રદેશ તે એના
સીધા અમલ નીચે હતો. એના ભાઈ ઈંદ્રરાજને એણે લાટ અથવા દક્ષિણ ગુજરાતના સૂબે નીમ્યો હતો.
એના પછીના રાજા અમોઘવર્ષનું રાજ્ય લાંબું હતું. તે ૬૨ કરતાં વધારે વર્ષ ગાદીએ રહ્યો હતો. એનું લાંબું રાજ્ય માટે ભાગે બેંગીના
રાજા પૂર્વના ચાલુકો જોડેના સતત યુદ્ધમાં જ આશરે ઇ. સ. ૮૧૫- વીત્યું હતું. તેણે પિતાની રાજ્યધાની નાસિક૭૭ અમેઘવર્ષ જન માંથી માન્યખેટમાં ખસેડી. આ માન્યખેટ તે જ પ્રગતિ આરબ લેખકનું માંકીર અને હાલ નિઝામના
રાજ્યમાં આવેલું માલ ખેડ છે. (ઉત્તર અક્ષાંશ ૧૭° ૧૦° પૂર્વ રેખાંશ ૭૭° ૧૩”) સદાગર સુલેમાનનો લાંબા આયુષ્યવાળો બહાર” તે અમોઘવર્ષ. દુનિયાના ચાર મેટા રાજાઓ પૈકી તેણે તેને ચોથો ગણવેલ છે. બાકીના ત્રણ તે બગદાદનો ખલીફ, ચીનને બાદશાહ અને ઇસ્તંબૂલનો બાદશાહ. વૃદ્ધ થતાં અમોઘવર્ષે પિતાના પુત્ર કૃષ્ણ બીજાને પોતાની પાછળ ગાદીએ બેસાડ્યો, અને પિતાના આયુષ્યને ટૂંક ભાગ બાકી રહેલો તપશ્ચર્યામાં ગાળવા તે રાજપાટ છોડી વનમાં ગયે. અમોઘવર્ષ જૈનોના દિગંબર પંથને બહુ ઉદાર આશ્રય આપ્યો હતો. એક કરતાં વધારે સમ્રાટના કૃપાપાત્ર ગુણભદ્ર તથા જનસેન વગેરે વિવિધ જાણતા નેતાઓની દોરવણી નીચે
