________________
૧૦૧
દક્ષિણનાં રાજ્ય એકવાર એક, તો બીજીવાર બીજા પક્ષ તરફ નમતી રહી. આ રાજ્ય દરમિયાન, ચાલુક્ય વંશની એક શાખા ગુજરાતમાં રાજ્ય સ્થાપવામાં સફળ થઈ અને ત્યાર પછીના સૈકામાં તેણે ત્યાં અરબનો પ્રબળ વિરોધ કર્યો. ત્યાર પછીનાં રાજ્યોનું મુખ્ય લક્ષણ પલ્લવો જોડેનો અનંત
વિગ્રહ હતો. વિક્રમાદિત્ય બીજાએ આશરે ઈ.સ. ૭૪૦ વિકમા- ઈ. સ. ૭૪૦માં પલ્લવોની રાજધાની ફરીથી દિત્ય બીજો જીતી લીધી.
આઠમા સૈકાની મધ્યમાં, પ્રાચીન અને દેખીતી રીતે તે પ્રદેશની આદિ વતની રાષ્ટ્રકૂટ જાતિનો દંતિદૂર્ગ નામનો એક નાયક તેના બાહુ
બળથી બધા સત્તાધીશોને મેખરે તરી આવ્યા ઈ.સ. ૭૫૩ () રાષ્ટ્ર અને વિક્રમાદિત્ય બીજાના પુત્ર અને વારસ ની છત ચાલુક્ય કીતિવર્મા બીજાને તેણે ઉથલાવી પાડ્યો.
ચાલુની મુખ્ય શાખાનો હવે લોપ થયો અને દક્ષિણનું અધિરાજપણું રાષ્ટ્રકૂટોના હાથમાં પસાર થયું અને લગભગ સવા બે સૈકા સુધી તે તેમના જ હાથમાં રહ્યું.
વાતાપિના ચાલુક્ય વંશના અમલની શરૂઆતના બે સૈકા દરમિયાન દેશની ધાર્મિક સ્થિતિમાં મોટા ફેરફારો ચાલુ હતા. બૌદ્ધ સંપ્ર
દાય કે હજુ સારી રીતે પ્રભાવ ધરાવતો ઇ.સ. પપ૦-૭૫૦ હતો અને તેને વસ્તીના મોટા ભાગનો ટેકે ધર્મની સ્થિતિ હતો, છતાં તે ધીરે ધીરે અવનતિ તરફ વળી
રહ્યો હતો અને તેના હરીફ જૈન તથા વૈદિક ધર્મની સ્પર્ધામાં ધીરેધીરે પાછળ પડતો જતો હતો. યજ્ઞ પર હિંદુધર્મમાં ખાસ લક્ષ આપવામાં આવતું હતું અને સંખ્યાબંધ વિધિગ્રંથો તે વિષય થઈ પડ હતો. પુરાણોક્ત અથવા સ્માર્ત હિંદુ ધર્મની લોકપ્રિયતા પણ વધતી જતી હતી, અને ઠામ ઠામ પુરાણોક્ત કથાઓમાંના શિવ, વિષ્ણુ અને બીજા દેવનાં મંદિર બંધાએ જતાં હતાં. હાલ તેની
