________________
હિંદુસ્તાનનો પ્રાચીન ઇતિહાસ બેથી ત્રણ હજાર માઈલની કૂચ કરવાની હતી અને તેમ કરતાં ઓછામાં ઓછાં બે વર્ષ લાગ્યાં હશે. એ ચઢાઈ લગભગ ઈ.સ. ૨૫૦માં પૂરી થઈ હશે એવો નિર્ણય કરી શકાય એમ છે.
આ દક્ષિણનાં રાજ્યોને જાથકનાં ખાલસા કરવાનો આ પ્રયત્ન નહોતો. વિજયી વિજેતા ટૂંક મુદત માટે તેમને પિતાને વશ
વર્તાવી, પોતાની આણ મનાવી પાછો વળી કિંમતી લૂંટ, મલેક ગયો. પણ એ વાત તે નક્કી છે કે તેણે દક્ષિણના કાકુરની જોડ કિંમતી ખજાના ખાલી કર્યા અને તેના પછી
એક હજાર વર્ષે તેના જેવું જ લશ્કરી પરાક્રમ કરનાર મુસલમાન સાહસવીર મલેક કારની પેઠે સોનાચાંદીની લૂંટથી લદાયેલો પાછો ફર્યો. દિલ્હીના સુલતાન અલાઉદ્દીન ખીલજીના સરદાર મલેક કાપુરે ૧૩૦૯ થી ૧૩૧૧ના અરસામાં સમુદ્રગુપ્તના સાહસકાર્યની પુનરાવૃત્તિ કરી અને તેનો હિંદુ પૂર્વગામી દક્ષિણમાં જેટલો ધસી ગયે જણાય છે તેનાથી પણ વધારે દૂર તે ધો. મલેક કાપુર ઈ.સ. ૧૪૧૧ના એપ્રિલ માસમાં મદુરાનો કબજો લીધો અને તે સ્થિર થાણાનો આશ્રય લઈને રામેશ્વર સુધી પહોંચવામાં તે સફળ થયો હતો. તે જગાએ તેણે એક મસીદ બાંધી. સોળમા સૈકામાં ફેરિસ્તાએ તેને ઈતિહાસ લખે ત્યારે તે એ મસીદ હયાત હતી.
યોગ્ય લાયકાતથી પ્રાપ્ત કરેલી સામ્રાટું પદ્વીધારી સમુદ્રગુપ્તની અધિપતિ તરીકેની સત્તા જે જે મોખરાનાં રાજ્ય તથા પ્રજાસત્તાક
રાજ્યોના રાજાઓ સ્વીકારતા હતા તેની દરબારી પડીઆ ખરાનાં પ્રશસ્તિકારે આપેલી યાદી ઉપરથી પૂરતી ચોકરાજે સાઈથી તેનાં રાજ્યની સીમાઓ નક્કી કરવાનું
સાધન ઈતિહાસકારને મળે છે, અને સાથેસાથે ચોથા સૈકામાં હિંદના રાજકીય વિભાગોને પ્રકાર સમજવાનું પણ બની આવે એમ છે.
ભરતખંડની પૂર્વ બાજુએ બ્રહ્મપુત્રાના દોઆબમાં સમતત, કામરૂપ
