________________
ગુપ્ત સામ્રાજ્ય અને પશ્ચિમના ક્ષત્રપા
૯
બીજી કશી માહિતી મળતી નથી. ચઢાને આ તબક્કે સેનાને ખાદ્યખારાકી પહોંચાડવાની તથા શ્વેતા સરસામાન વહી જવાની મેટી અડચણ તેને નડી હશે. કારણકે અપૂર્ણ રીતે તેમજ જૂની જંગલી ઢબનાં હથિયારથી સજ્જ થયેલી એ જંગલી જાતેાની સેના, સારી રીતે સજ્જ થયેલી સેનાના લશ્કરી ષ્ટિએ સામના કરવા ભાગ્યે જ શક્તિવાન થઈ હશે.
દૂર દક્ષિણમાં જીત
હિંદના પૂર્વ કિનારાને માર્ગે હજી પણ વધારે દક્ષિણમાં સૂચ કરતાં સમુદ્રગુપ્તે કલિંગદેશની પ્રાચીન રાજ્યધાની પિષ્ટપુર જે હાલ ગેાદાવરીના પ્રદેશમાં પીથાપુરમને નામે ઓળખાય છે, તેના રાજાને હરાવ્યા, તેમજ મહેન્દ્રગિરિ તથા ગંજામમાં આવેલા કાટટુરના પર્વત દૂર્ગી સર કર્યાં. કાલેરૂ સરેાવરને કિનારે કિનારે આવેલા રાજા મંતરાજના મુલકને, તથા ગાદાવરી અને કૃષ્ણાનદી વચ્ચેના વેગી પ્રદેશને રાજા જે પલ્લવ હતા એમ માની શકાય, તેને તેણે વશ કર્યાં, મદ્રાસની નૈઋત્યે આવેલા કાંચી કે કાંજીવરમના રાજા વિષ્ણુગાપને તેણે અત્યા અને તે તેા પલ્લવ જ હતા. પછી પશ્ચિમ તરફ ચકરાઈ તેણે પાલકના ઉગ્રસેન નામના રાજાને તાબે કર્યાં. આ પાલક ધણુંખરૂં હાલના નેલેાર જિલ્લામાં કાંઈક આવેલું હશે.
દક્ષિણ પ્રદેશના પશ્ચિમ ભાગમાં થઈ તે પેાતાના પાટનગર તરફ આવવા પાછા વળ્યા, અને તેમ કરતાં માર્ગમાં તેણે દેવરાષ્ટ્ર ખાનદેશમાં થઈ અથવા હાલના મહારાષ્ટ્રના દેશને તેમજ એરંડપાછા ફરવું પાલ અથવા ખાનદેશને તી લીધા.
આ અદ્ભુત ચઢાઇ દરમિયાન વિકટ અને અજાણ્યા પ્રદેશેામાં
૩. કાટ્ટુર મહેન્દ્રગિરિથી દક્ષિણ તથા અગ્નિકાણ વચ્ચેના ખૂણામાં૧૨ માઈલ પર આવેલું છે. પિષ્ટપુરના નિર્ણય માટે જીએ ઇન્ડિયન એન્ટી. ૩૦ (૧૯૦૧) પૃષ્ટ ૨૬.
