________________
૧૫૦
યુરેપના સુધારાને ઇતિહાસ. વ્યાખ્યાન નવમું.
વ્યાખ્યાનને વિષય-યુરોપના ને આખી દુનિયાના ઈતિહાસમાં રાજાએ લીધેલ અગત્યને ભાગ–આનાં ખરાં કારણે-નૃપતંત્ર વિષેનાં અગત્યનાં બે દષ્ટિબિન્દુઓ-(૧) ન્યાયના સામ્રાજ્યનું એ સાક્ષાત્કરણ છે–શી હદમાં ૧ (૨) જેમ વાળવું હોય તેમ વળાય ને ભિન્ન કરવું હોય તેમ ભિન્ન કરાય એવા એના ગુણેયુરોપનું નૃપતંત્ર જુદી જુદી જાતનાં નૃપતંત્રના પરિણામ રૂપે છે–રેમન નૃપતંત્ર-ધાર્મિક રાજપદ-ચૂડલ પદ્ધતિ પ્રમાણેનું રાજપદ-આધુનિક ખરેખરૂં પતંત્ર ને તેનું ખરું સ્વરૂપ
માહ્ય ર ગયા વ્યાખ્યાનમાં આધુનિક યુરોપીઅન સમાજને
આરમ્ભના સમયના યુરોપીઅન સમાજની સાથે સરખાવી તેનાં મુખ્ય ને ખાસ લક્ષણે નક્કી કરવા મેં પ્રયત્ન કર્યો હતો. હું ધારું છું આપણે શોધી કાઢ્યું
| હતું કે સામાજિક બંધારણનાં પ્રથમ જે ઘણાં ને એ જુદાં જુદાં તો હતાં તે બધાનાં હવે માત્ર બેજ મુખ્ય તત્ત થઈ ગયાં છે; એક તરફથી રાજ્ય, ને બીજી તરફથી પ્રજા. ફયૂડલ અમીરીવર્ગ, ધર્મગુરુઓ, રાજાઓ, નગરજનો, ને આશ્રિતવર્ગને બદલે આધુનિક યુરોપની ઐતિહાસિક રંગભૂમિ પર માત્ર બેજ મેટાં પા-એક, રાજા ને બીજું, પ્રજા–રાજ્ય ને દેશ-હવે અગત્યને ભાગ લે છે.
જે સમયે ધાર્મિક યુદ્ધ શરૂ થયાં તે જ સમયે આધુનિક સમાજના બંધારણમાં મેટે હિસ્સો આપનાર, ને રાજા ને પ્રજા એવા બે ભાગમાં જ બધાં જુદાં જુદાં સામાજિક તત્વોનું એકીકરણ કરનાર એક પદ્ધતિની વિવૃદ્ધિ થવા માંડી; આ પદ્ધતિ પતંત્રની હતી. - યુરેપના સુધારાના ઈતિહાસમાં નૃપતંત્રને ઘણે મેરે ભાગ છે તે દેખીતું છે. ઐતિહાસિક બનાવોના સહજ નિરીક્ષણથી આ બાબતની ખાત્રી
