________________
૧૫૮
. બુદ્ધિવાળે વિકાસ. હાથ હોવાની માન્યતા નિરર્થક છે; અને જાણે તે કેવળ માનુષી ઘટના છે એવાં સ્પષ્ટ સૂચને એના લખાણમાંથી ઉઠે છે. ખ્રિસ્તીધર્મના કહેવાતા અતિમાનુષી નિયંત્રણ સામે જે જે રદીઆઓ છે તે સર્વને ગીબન પિતાના ગ્રંથમાં વ્યાજબી વિરોધ સાથે વ્યહબદ્ધ ગોઠવે છે. મુશા અને પયગમ્બરની ગીબન જાતે ટીકા કરતા નથી પરંતુ તેમના પ્રામાણ્ય વિરૂદ્ધ નોસ્ટિક પંથીઓના પતરાજી શાસ્ત્રીએએ જે જે વાંધો ઉઠાવેલા તે તે પોતાના ગ્રંથમાં ઉતારે છે. એ કહે છે કે યહુદિ સ્મૃતિમાં આત્માના અમરત્વને સિદ્ધાંત છેડી દેવામાં આવ્યો છે એ વાત સાચી, પરંતુ એ તે દીર્ધદષ્ટિવાળા દયાળુ પ્રભુની અકળ કળાને વિનિયોગ હતિ. ખ્રિસ્તી ધર્મના સૌથી પહેલા ચેલાઓ પર અજ્ઞાન અને દુર્બોધતાનો અતિઉદ્ધતાઈથી જે આપ મૂકવામાં આવે છે તે આપણે તદને દૂર તે ન કરી શકીએ પરંતુ આપણે એ નિંદાના પ્રસંગમાંથી બને તેટલો બધ તારવવો જોઈએ, અને યાદ રાખવું જોઈએ કે આ અસલી ખ્રિસ્તીઓ સંસ્કૃતિની નીચી ભૂમિકા પર હતા એટલે આપણે સ્વીકારીએ તે તેમના ગુણ અને વિજયની કદર કરવાનું આપણને વધારે કારણ મળશે.
ગીબને શુદ્ધ ઐતિહાસિક દષ્ટિબિન્દુથી ચમત્કારે સંબંધમાં જે ચર્ચા કરી હતી તે ખાસ ખળભળાટ ફેલાવે એવી હતી. ખ્રિસ્તી ધર્મ સ્થપાય તેની શરૂઆતના વર્ષોમાં ચર્ચાના લાભાર્થે કુદરતના કાનુનને પરમાત્મા વારંવાર ઉચે મૂકતા હતા, પરંતુ ગ્રીસ અને રેમના ઋષિઓ આ ભયંકર ઘટવાનું દુર્લક્ષ કરતા હતા અને જીવનના સામાન્ય વ્યાપાર તથા અભ્યાસમાં રચ્યાપચ્યા હેવાથી વિશ્વના નૈતિક અને ભૌતિક તંત્રમાં થતા ફેરફારોથી તેઓ અજ્ઞાત દેખાતા હતા, ટાઇબેરીઅસના રાજ્યમાં આખી પૃથ્વી પર અથવા કંઈ નહિ તેયે રેમન રાજ્યના એક પ્રખ્યાત પ્રાંત પર ત્રણ કલાક સુધી અલૌકિક અંધકાર છવાઈ રહ્યા હતા. માનવજાતિના આશ્ચર્ય, કૌતુક અને ભક્તિને જાગૃત કરે એવો આ ચમત્કારી બનાવ વધ્યું
