________________
બ હ - -
૧૦૦
૮૦ ૦
૬ $ 2 ૧ ૪
૨૮૪
બ્રિટિશ કાળ વર્ષ મિલોની સંખ્યા ત્રાક શાળા મજૂરો ૧૮૬૧.
૨,૫૦૦ '૧૮૬૪-૬૫
૧૦,૦૦૦
૫૧૫ ૧૮૬૭-૬૮
૨૦,૦૦૦ ૨૨૮ ૧૮૭૫-૭૬
૩૫,૦૦૦ ३४० ૧,૩૦૯ (૧૮૭૮-૭૮
૫૧,૫૨૮ १८४ ૨,૦૧૩ ૧૮૮૧
૧,૯૩,૭૩૭ ૨,૪૮૫ ૭,૪૫૧ ૧૮૯૪
૨,૩૭,૫૫૩ ૪,૧૩ર ૯,૪૪૮ “૧૮૮૮
૪,૫૦,૨૬૬ , ૫,૮૮૭ ૧૬,૧૩૪ ૧૮૮૯
૪,૮૭,૨૪૬ ૫,૪૫૯ ૧૬,૯૬૪ ૧૯૦૩
પ,૦૯,૩૪૪ ૬,૫૭૧ ૧૩,૧૩૨ ૧૯૦૫
૫,૭૭,૧૬૬ ૭,૧૯૭ ૨૧,૫૮૫ ૧૯૦૭
૬,૭૭,૦૬૫ ૯,૭૧૬ ૨૪,૪૭૩ ૧૯૦૮
૮,૫૦,૮૮૭ ૧૨,૮૦૭ ૨૯,૯૯૬ ૧૯૧૦
૯,૧૭,૫૯૦ ૧૫,૫૨૬ ૩૦,૦૧૩ ૧૯૧૩
૪૯
૯,ર૯,૭૦૨ ૧૭,૭૦૩ ૩ર,૭૮૯ અમદાવાદમાં મિલ-ઉદ્યોગ વિકસ્ય એનું મુખ્ય કારણ વેપાર અને હુન્નરોની એની લાંબી અને વણથંભી પરંપરા હતું. ૧૮૬૭માં અમદાવાદમાં માત્ર બે જ મિલ હતી, પણ એની સંખ્યા વધીને ૧૮૯૯માં છવીસની અને ૧૯૧૩ માં ઓગણપચાસની થઈ. અમદાવાદ સુતરાઉ કાપડના ઉત્પાદન-ક્ષેત્રમાં હિદના માન્ચેસ્ટર' તરીકે ઓળખાવા લાગ્યું. અમદાવાદ ઉપરાંત સુરત ભાવનગર વડોદરા વીરમગામ અને નડિયાદમાં પણ કાપડની મિલે શરૂ થઈ; જોકે આ મિલે એકલકલ હતી. વડોદરાની બાબતમાં એક હકીકત નેંધપાત્ર છે કે એ શહેરમાં જ્યારે ઉદ્યોગ શરૂ કરવા કોઈ વેપારી તૌયાર ન થયો ત્યારે ત્યાંની પ્રજાને ખાસ દાખલે બેસાડવા માટે ખુદ વડોદરાનરેશ સયાજીરાવ ગાયકવાડે એની સ્થાપના ૧૮૮૨માં કરી. ૨૫ વડોદરાની આ સહુ પ્રથમ મિલ બરાજ્યના સાહસ તરીકે શરૂ થઈ હતી. સુરતની સહુ પ્રથમ મિલ નવાબ વંશના સભ્યએ ૧૮૬૩માં સ્થાપી હતી. સુરતની બીજી મિલ “ગુલાબબાબા સ્પિનિંગ ઍન્ડ વિવિગ મિલ” પણ આ જ કુટુંબના સભ્યોએ ૧૮૬૫માં શરૂ કરી હતી.૬૭ ..
અમદાવાદ તથા ગુજરાતનાં અન્ય નગરમાં થયેલા મિલ-ઉદ્યોગના વિકાસની સાથે સાથે એના આનુષંગિક ઉદ્યોગ શરૂ થયા. ૧૮૭૦ પછી કપાસ લોઢવાનાં
