________________
૪૦૦ ]. મરાઠા કાલ
[ પરિ વસાવ્યા. બીજા ગવર્નર જેરઠ જિયરે (૧૬ ૧૯-૭૭) અર્વાચીન મુંબઈના વિકાસનાં પગરણ કર્યો ને સુરતથી ગુજરાતી વણિકને તેમજ આર્મેનિયન વેપારીઓને તેડાવી ત્યાં વસાવ્યા.મેંદી હીરજીએ પારસીઓ માટે મલબાર હિલ ઉપર દખમું તથા અગિયારી અને કોટમાં દરેમેહર બંધાવ્યાં (ઈ. સ.૧૬૭૦ ) ને પારસીઓને મુંબઈમાં વસવા પ્રત્સાહન મળ્યું. એમના વંશજોએ ઈસ્ટ ઇન્ડિયા કંપનીને સરસામાન પૂરો પાડવાને વ્યવસાય ચાલુ રાખ્યો. સુરતના વણિકના મહાજને ૧૬૭૧ માં મુંબઈમાં વસવા જવાનું જોખમ ખેડતાં પહેલાં અમુક હકોની માગણી કરી તે કંપનીએ માન્ય કરી. દીવના શેઠ નીમા પારેખને મુંબઈમાં વસવાટ કરવા પ્રેરતું હકનામું કરી આપ્યું (૧૬૭૭ ). કંપનીના સુરત ખાતેના દલાલ ભીમજી પારેખે મુંબઈમાં ઘર બાંધવાની મંજૂરી મેળવી. • મુંબઈમાંનાં સ્થાપિત હિતોના સંરક્ષણ માટે કંપનીને ૧૬૮૭ માં સુરતનું વડું મથક મુંબઈમાં ખસેડવાની ફરજ પડી.
જંજીરાના સીદી યાકુબખાને મુંબઈ પર હલે કરી ડુંગરી કિલ્લે કબજે કર્યો (૧૬૯૨) ત્યારે દેરાબાના દીકરા રુસ્તમજીએ સ્થાનિક કેળીઓ અને માછીમારોની ટુકડી ઊભી કરી કંપનીને કિલ્લે પાછો મેળવી આપે ને એની કદર તરીકે કંપની સરકારે એમને તેઓના વારસાગત “ પટેલ અને હોદો એનાયત કર્યો ને એમને સ્થાનિક કેળીઓ તથા માછીમારોના વડા નીમ્યા.૧૧ મુંબઈ, માહીમ અને વરલી વચ્ચેની ખાડીઓ પૂરવા માટે સુરતથી સેંકડો મજુર તેડાવવામાં આવ્યા. આ કામ ૧૭૨૮ સુધી ચાલ્યું. મુંબઈનુ બંદર ખીલતાં ત્યાંની સરકાર સુરતના પારસીઓને ગુજરાતના સાગનાં વહાણું બાંધવાની વરદી આપવા લાગી. સુરતના “માસ્ટર બિડર ” શેઠ ધનજીભાઈના મિસ્ત્રી લવજી નસરવાનજી વાડિયાની કાબેલિયત જોઈ એમને ચેડા કાબેલ સુથારો સાથે મુંબઈ તેડાવ્યા (૧૭૫૩). એમણે ત્યાં વહાણ બાંધવાની ગોદીઓ બાંધી (૧૭૧૪–૧૭૬૦).૧૩ તેઓ વહાણે માટે નવસારીથી લાકડું મંગાવતા, લુહારીકામ સુરતના લુહારે પાસે અને સઢના વણાટનું કામ વણકર પાસે કરાવતા. વણકર સુરત, અમદાવાદ, ધૂળકા વગેરે સ્થળેથી આવતા. લવજીનાં વહાણ અને લડાયક જહાજ ઘણાં ચડિયાતાં અને મજબૂત ગણાતાં. લવજી વાડિયાના કુટુંબે છ પેઢીઓ લગી વ્યવસાય ૧૮૮૫ સુધી ચાલુ રાખેલે ૧૪ “વાડિયા” એટલે વહાણ બાંધનાર મુખ્ય શિ૯પી (“માસ્ટર-બિલ્ડર ').
ઈંગ્લેન્ડ જનાર પહેલા હિંદી સુરતના નવશેજજી રુસ્તમ શેના(મૃ. ૧૭૩૨). એ મુંબઈમાં કાયમી વસવાટ કરીને ત્યાં પહેલી “પારસી પંચાયત” સ્થાપી
