________________
૩૫૬ ]
મરાઠા કાલ
[..
એની બાજુમાં એ અરસામાં મહેસાણાના પટવા કપૂરમંદ રિખવદાસે બંધાવેલ અને પદ્મપ્રભુસ્વામીને અર્પણ કરેલું જિનાલય છે.*
સુરતમાં ગોપીપુરામાં આવેલી મેટી પિળમાં વાસુપૂજ્યસ્વામીનું ભવ્ય દેરાસર છે. આ મંદિર રત્નસાગરજીના ઉપદેશથી સં. ૧૮૪૩(ઈ.સ. ૧૮૭)માં સાકરચંદ લાલભાઈએ બંધાવ્યું હતું. ચાર માળના આ ધાબાબંધી દેરાસરમાં નીચલા મજલે ભોંયરામાં મૂળનાયક શાંતિનાથ ભગવાન છે. ઉપલા માળમાં ચૌમુખજી છે. વચ્ચે પાર્શ્વનાથ છે. બીજી બાજુ સમવસરણની સુંદર રચના કરેલી છે. ગર્ભગૃહ વિશાળ છે અને એની સંમુખને રંગમંડપ પણ કોતરણીયુક્ત છે. આ મંદિરમાં પાષાણની ૮૯ અને ધાતુની ૭ર પ્રતિમા છે. ૭૭ (ઈ) ઇસ્લામી
આ કાલમાં મોટા ભાગની પ્રાચીન મજિદ નમાઝ માટે પ્રયોજાતી રહી ને કેટલીક નવી મસ્જિદો પણ બંધાઈ, પણ સ્થાપત્યની દૃષ્ટિએ જૂની મસ્જિદ જેવી ભવ્યતા એમાં વરતાતી નથી; જોકે આમાં સુરતના ઉપર્યુક્ત દરિયામહેલની બાજુમાં ઈ.સ. ૧૭૯૧ માં બંધાયેલી મસ્જિદ વિશિષ્ટ ભાત પાડે છે. ૭૮ ઉમરેઠમાં ઈ.સ. ૧૭૯૨ માં કાજી અજમુદ્દીને પ્રસિદ્ધ ગરુડ મંદિર તોડી એને સ્થાને મસ્જિદ કરાવેલી. એ મસ્જિદ ગાંધીશેરીમાં આવેલી છે અને “ફતેહ મજિદ” નામે ઓળખાય છે.૭૯
આ સમયે બંધાયેલાં દરગાહ અને રાજાઓ પૈકી સુરતની પીર મક્કી શાહની દરગાહ, કચ્છમાં પીર ગુલામઅલીની જગ્યામાં આવેલી દરગાહો, લખપતનની લખપતી પીરની અને પીર ઘોષની દરગાહે તથા ભૂજમાંને જમાદાર ફતેહ, મામને રેજે નોંધપાત્ર છે.
સુરતમાં આ સમયે મક્કીશાહ નામાંકિત પીર થયા. એમનું ઈ.સ. ૧૭૯૫ માં અવસાન થતાં એમની કબર પર દરગાહ કરવામાં આવેલી છે. આ દરગાહ અઠવા રોડ પર અઠવી દરવાજા નજીક આવેલી છે.૮૦
કચ્છમાં કેરાના અગ્નિખૂણે પીર ગુલામઅલીની જગ્યા આવેલી છે. આમાં અનેક ઈમારત છે તે પૈકી મેટા કોટ વચ્ચે આવેલી ગુલામઅલીની દરગાહ મુખ્ય છે. એ પૂર્વાભિમુખ છે. એના મધ્ય ભાગની ઉપર એક મેટે ઘૂમટ છે, જયારે આગળના ભાગમાં ત્રણ નાના ઘૂમટ કરેલા છે. અંદરના ભાગમાં ૧૨ સ્તંભ પર મુખ્ય ધૂમટનું છાવણ ટેવાયેલું છે. એની નીચે મધ્યમાં કબર છે. દરગાહનાં પ્રવેશદ્વાર પીતળનાં છે. દરગાહની સંમુખ એક મંડપ ખડે
