________________
૧૧ મું)
સ્થાપત્ય અને શિ૯૫
[ ૩૫૫
રતનચંદ ઝવેરચંદે ઈ.સ. ૧૮૦૩ માં બંધાવેલું આરસનું ભવ્ય મંદિર આવેલું - છે. વાસ્તુશાસ્ત્રના સિદ્ધાંતને અનુસરીને બંધાયેલ આ મંદિરની કેટલીક વિશિષ્ટતાઓ ખાસ નોંધપાત્ર છે. તલમાનમાં બરાબર મધ્યમાં બાર બિંદુઓના આયોજનથી એક મોટા લંબચેરસ મંડપની રચના કરવામાં આવી છે. એમાંનાં મળનાં ચાર બિંદુ એની અંદર ચરસ બનાવે છે. આ ગોઠવણીને અનુરૂપ સ્તંભો અને અર્ધ - સ્તંભોની રચના કરેલી છે. આ મથના વિશાળ લંબચેરસ મંડપની પાછળના ભાગમાં ગર્ભગૃહ કરેલું છે તેમાં વચ્ચે પથ્થરની પડદીઓથી ત્રણ ભાગ અલગ કર્યા છે. સ્તંભ અને મંડપની બાજુઓ વચ્ચેની જગા મંદિર બંધાયા પછી ચણી લેવાયાથી મંડપ ગૂઢમંડ નું સ્વરૂપ પામ્યો છે. ફરસમાં કાળા અને સફેદ -આરસનું સમાયોજન કર્યું છે. બહારના ત ભ બહુકેણી છે. એની ઊંચાઈના ઉપલા ત્રીજા ભાગમાં ઇલિકા તરણને ઘાટ રચાય એવા સ્વરૂપનાં મદલ ગોઠવ્યાં છે, આથી ત્રણ ગર્ભગૃહની સંમુખ ત્રણ તેરણોની રચના થઈ છે. લંબચોરસ મંડપની મધ્યમાં રચાયેલ ચોરસ મંડપની છત પર એક સપાટ છતવાળા ખંડની રચના કરી છે, જ્યારે ત્રણેય ગર્ભગૃહ પર એક એક શિખર કરેલ છે? (જુઓ આકૃતિ ૨૭ ).
આ મંદિરની સામેના ભાગમાં ઉત્તર બાજુએ સુરતના પ્રેમચંદ ઝવેરચ દે કરાવેલું મંદિર રચના પર ઉપર્યુક્ત રતનચંદના મંદિરને મળતું આવતું એ જ સમયનું મંદિર છે; ફેર એટલે છે કે આમાં મધ્યનો લંબચોરસ મંડપ બે બાજુથી ખુલે રાખેલ છે. રતનચંદના મંદિરની પૂર્વમાં નાનાં નાનાં આઠ મદિરાની હાર છે, આ બધાં ઈ.સ. ૧૮૦૩ માં બંધાયેલાં છેઉ૪
વિમલવસહી ટૂક પર દમણના હીરાચંદ રાયકરણે ઈ.સ. ૧૮૦૩ માં બંધાવેલ મદિરમાં મંડપની ત્રણે બાજુ ચેકીઓ કાઢેલી છે. રચના કે સુશોભનની બાબતમાં આ શાંતિનાથપ્રાસાદ કોઈ ખાસ વિશેષતા ધરાવતું નથી.છપ આ ટ્રક ઉપર ભુલવણીની પશ્ચિમ બાજુએ આવેલાં મંદિરો પૈકી ભાવનગરના શાહ કુંવરજી લાધાએ ઈ. સ. ૧૭૫૮ માં બંધાવેલ મંદિર પાંચ ગર્ભગૃહ ધરાવતું મોટું સરસ મંદિર છે. એની લગોલગ આવેલું મોટું મંદિર અજમેરના મોતીચંદ શિવચંદે ઈ. સ. ૧૭૫૭ માં બંધાવેલું છે. એની સમીપમાં સુરતના વેરા કેસરી સંઘ લીધાએ ઈ. સ. ૧૭૮૬ માં બંધાવેલ સંભનાથપ્રાસાદ આવેલું છે. એની પાછળના ભાગમાં આવેલું નાનું મંદિર ઈ.સ. ૧૮૦૩ માં માણેક દયાચંદ ભયાચંદે બંધાવેલું છે. એ મંદિરની મુખકીનાં સુશોભન ચિત્તાકર્ષક છે.
