________________
મરર ]
મરાઠા કાલ
[ પ્ર.
આપણું અભ્યાસપાત્ર કાલખંડમાં જૈનધર્મ પ્રજાના એક સમૃદ્ધ વર્ગને હતું અને એનું વિપુલ સાહિત્ય બહુશઃ ગુજરાતીમાં અને કેટલુંક સંસ્કૃતમાં રચાયું છે એનો ઉલ્લેખ ઉપર આવી ગયા છે, પણ મુઘલ કાલમાં દશ્યમાન છે તેવાં પરિબળ કે આંદોલનો, જૈન સમાજને સંબંધ છે ત્યાં સુધી આ કાલમાં દેખાતાં નથી. જો કે વીરવિજયજી આદિ સાધુકવિઓની સમાજાભિમુખતા તેમ પ્રભાવ નોંધપાત્ર છે. ઈ. સ. ૧૭૬ર માં મુનિ રઘુનાથજીના મૂતિવિધી શિષ્ય • ભીખમજીએ તેરાપંથ સ્થાપે, જો કે એ પંચના અનુયાયીઓ મુખ્યત્વે મારવાડમાં અને કેટલાક કરછમાં છે, તળગુજરાતમાં ખાસ નથી.
જૈનેની મંદિરનિર્માણ અને સંઘયાત્રાની પ્રવૃત્તિ આ કાલખંડમાં પણ ચાલુ રહી હતી, જે કે રાજકીય આદિ સંજોગોને કારણે એનું પ્રમાણ અગાઉ કરતાં ઓછું રહ્યું હતું. આ કાલખંડનાં છેવટનાં ૧૮ વર્ષોમાં શત્રુંજય ઉપર કેટલાંક જૈન મંદિર બંધાયાં હતાં. ૨૧ ઈ. સ. ૧૭૮૭ માં શત્રુંજય ઉપર પ્રેમચંદ મોદીની ટ્રેકની સ્થાપના થઈ અને ત્યાં કેટલાંક મંદિર બંધાયાં. ઈ. સ. ૧૮૦૫ માં સુરતના ઇચ્છાભાઈ શેઠે શત્રુંજય ઉપર ઈરછાકુંડ બાંધ્યો. ૨૨ મુઘલ કાલના ધાર્મિક-સામાજિક-આર્થિક વૃત્તાંતમાં જેમને નિર્દેશ આવી - ગયો છે તે શાંતિદાસ ઝવેરીના તથા એમના વંશમાં થયેલા અમદાવાદના - નગરશેઠ ખુશાલચંદના વંશજ વખતચંદે ઈ. સ. ૧૮૦૮ માં શત્રુંજયને સંઘ કાઢયો હતો અને ડુંગર ઉપર કેટલીક મૂર્તિઓની પ્રતિષ્ઠા કરી હતી.૨૩ ગાયકવાડ સરકાર સાથે એમનો સારો સંબંધ હોઈ આવી સંઘયાત્રાઓ તેઓ સલામતીપૂર્વક જી શકતા હતા.
સુરતથી જે જૈન સંધ શત્રુંજય જતા તેઓ બિનસલામત અને લાંબા ખુશ્કી માગ કરતાં સુરતથી ડુમસ અને ત્યાંથી સમુદ્રમાર્ગે ભાવનગર થઈ શત્રુંજયને માર્ગ પસંદ કરતા. આમ સુરતથી સૌરાષ્ટ્ર આવવા માટે સમુદ્રમાગ વિશેષ અનુકૂળ છે. મૂળ પાટણના અને પાછળથી સુરતમાં વસેલા કચરા કીકાએ - સુરતથી સમેતશિખરનો સંઘ કાઢયો ત્યારે જમીન માર્ગ કરતાં દક્ષિણે કાલીકટ થઈ લાંબા ચકરાવાવાળે સમુદ્રમાર્ગ વધારે સલામત લેખાયો હતો. ૨૪
જૈન સંવેગી સાધુઓ અને એમાંયે જૈન યાત્રિકે સમગ્ર પ્રજા સાથે - સમરસ થયેલા હતા અને સમાજના માનપાત્ર હતા. સમાજના વ્યાપક શિક્ષણમાં પણ યતિઓને ફાળે ગણનાપાત્ર હતો. ૨૫ વૈદ્યક અને જ્યોતિષના લોકહિતાર્થે પ્રયોગ દ્વારા તેઓ બહુસમાજના પ્રત્યક્ષ સંસર્ગમાં હતા. જે સેંકડે જૈન ગ્રંથ ગુજરાતી અને સંસ્કૃતમાં રચાયા છે તેમજ બહુસંખ્યક શાસ્ત્રગ્રંથ ઉપર
