________________
૮ મું ] - સામાજિક અને આર્થિક સ્થિતિ [૨૮૦ પ્રકરણ)માં આવી ગઈ છે. ૧૭ મી સદીના ઉત્તરાર્ધમાં સુરતના જહાજવાડામાં ૧૨૦૦ ટનથી વધારે વજનનાં વહાણ તરતાં મુકાતાં, જ્યારે એ અરસામાં બ્રિટનમાં બનતાં વહાણ ત્રણસો-સાડાત્રણસો ટનનાં હતાં. સુરતના વહાણવાડામાં માલિક અને આયોજકે મુખ્યત્વે પારસી હતા. સુરતના વહાણવાડામાં એક કાર ખાનાના માલિક ધનજીભાઈને કારીગર લવજી નસરવાનજી વાડિયા મુંબઈના ગવર્નરના માસ્ટર એટેન્ડન્ટ ડડલીના આગ્રહથી મુંબઈ ગયો હત; એણે ઈ. સ. ૧૭૫૪માં મુંબઈમાં બાર હજાર રૂપિયાના ખર્ચે ગાદી બાંધી હતી.૩૭ લવજી વાડિયાના વંશજોએ ઈ. સ. ૧૭૬૮ થી ૧૮૦૧ના ગાળામાં બ્રિટનના શાહી નૌકાકાફલાનાં ળ યુદ્ધજહાજ તથા એ ઉપરાંત અનેક વેપારી જહાજ બાંધ્યાં હતાં, અને એ ખૂબ જ ટકાઉ પુરવાર થયાં હતાં.૩૮
ગુજરાતના લાંબા સમુદ્ર કિનારે દમણ ઘેઘા મહુવા વેરાવળ માંગરોળ રિબંદર સલાયા બેડી જોડિયા વવાણિયા ખૂણા મુંદ્રા લખપત વસ્તા વગેરે બંદર
ભાં વહાણ બંધાતાં હતાં, પણ કચ્છના માંડવીનો જહાજવાડે સૌથી મટે હતા. કચ્છના રાવ ગોડજીના સમયમાં માંડવીનું વહાણવટું સમૃદ્ધિની ટોચે હતું. ઈ.સ. ૧૭૮૦માં માંડવીમાં બંધાયેલું એક જહાજ બ્રિટનની સફર ખેડી મલબાર પહોંચ્યું હતું. મલબાર અને મુંબઈ, ઈરાની અખાત, રાતો સમુદ્ર અને અરબી સમુદ્ર, મોઝાંબિક, જંગબાર અને જેડામાં માંડવીનું વહાણવટું મોખરે રહ્યું હતું. વહાણ બાંધવાનો કસબ માંડવીમાં આજે પણ જીવંત છે.૩૯ માંડવી બંદરની આયાતમાં કાપડ મરી કાચું રેશમ ખાંડ ગોળ પાન ત્રાંબું નારિયેળ કાથી એલચી સોપારી દવાઓ અનાજ લોખંડ લાકડું કલાઈ મસાલા સેનું ચાંદી વગેરે ચીજ હતી અને નિકાસમાં મુખ્યત્વે રૂ ઘી અનાજ તેલ કાપડ તેલી–બિયાં દ્રાક્ષ ગળી કાંબળા અને શાર્ક માછલીનાં ચામડાં વગેરે વસ્તુઓ હતી.૪૦ ફિરંગીઓના અમલ નીચે દીવના બંદરને કોઈ ખાસ વિકાસ થઈ શક્યો નહોતો અને ત્યાંનો વેપાર સુરત અને પછી મુંબઈ ઘસડાઈ ગયો હતો.
- ઈ. સ. ૧૫૯ થી સુરત ખાતે અંગ્રેજોનું વર્ચસ હતું એ આપણે જોઈ ગયા. આથી બીજી યુરોપીય કંપનીઓના વેપાર ઉપર, સ્વાભાવિક રીતે જ, માઠી અસર થઈ હતી. ઈ. સ. ૧૭૬૨ માં નવાબ ઉપર દબાણ લાવી અંગ્રેજોએ ડચ કેઠી શહેરની બહાર ફેરવવાની ફરજ પાડી હતી. વળી નવાબે ડચ કંપનીને ૯૦,૦૦૦ રૂપિયા દંડ કર્યો હતો અને એમની તપે પાછી મોકલી દેવાની ફરજ પાડી હતી. પ્રવર્તમાન પરિસ્થિતિમાં ડચ કંપનીનો
