________________
૨૭૮ ]
મરાઠા કાલ
[ પ્ર
બંદોબસ્ત કરીને તેને દજારે આપ–આ ઉપરથી ઇજારદારના મનમાં એવું રહેતું અને રહે છે કે “ઘડીમાં આપણો ઈજારો છે ને ઘડીમાં નથી માટે ખાધું તે આપણા બાપનું” એવું ધારીને એટલે જુલમ થાય એટલે કરી, વેરે નાખી તથા દંડીને રૂપિયા લેતા તથા લે છે. શહેરમાં કાંઈ ભાગું તુટું સોચ કરાવતા નહિ તથા શહેરના લેકોને સુખ થાય એવું કરતા નહિ તથા કરતા નથી, પણ એક વાત હતી કે લાવ રૂપિયા લાવ રૂપિયા. આથી વસ્તીનું સ્થળાંતર પ્રસંગોપાત્ત થવા લાગ્યું અને જ્યાં ઓછો જુલમ હોય ત્યાં જઈને લેકે વસવા લાગ્યા.
કહેવાય છે કે કોઈ સામાન્ય કરતાં સારાં કપડાં પહેરે તે સૂબાના ચાડિયા સરકારમાં ખબર આપે અને એ માણસ ઉપર પૈસા કઢાવવા માટે જુલમ થાય. પૈસા કઢાવવા માટે છાતી ઉપર પથ્થર મૂકી માણસને રિબાવે એમ બનતું. વેપારીઓ માલનાં નાણાંની જાહેરમાં ઉઘરાણી કરતાં ડરતા. સારાં કપડાં પહેરાય નહિ એટલે ગાડીડા તે રખાય જ કેવી રીતે? નગરશેઠ જેવા જાહેર પુરુષને ત્યાં જ ગાડી રહેતી.૩
શહેરમાં ધોળે દિવસે ચોરીઓ થતી. સૂબા ચેરીમાંથી ચોથ લેતા હોવાથી. ચોરને રોકનાર કેઈ નહોતું. શહેરમાં કેટલાંક સ્થળોએ તો ચેર અને ગણ્યિા. આખો દિવસ બેસી રહેતા, તેથી ખરે બપોરે પણ એ તરફ જવાતું નહિ અને રાતે તે એકલા બહાર નીકળતું જ નહિ.૪
આ સિવાય બીજી ઘણીક જાતના જુલમ થતા તે સર્વ વિસ્તાર સહિત લખીએ તે ચોપડાને ચેપડા ભરાઈ જાય. માટે હવે એક જ વાત લખું છું તેથી તેઓની રાજનીતિ કેવી હતી તે તરત માલુમ પડી આવશે. એ રાજ્યમાં હેવું ચાલતું હતું કે “એક જણ જઈને કોઈને બેસારી આવે તે બીજે જણ જઈને તેને ઉઠાડી આવે ને કદી બીજે બેસાડી આવે તે એક ઉઠાડી આવે. આ ઉપર લગીર લાંબે વિચાર કરશે તેહને માલુમ પડી આવશે કે સરસુબાને ઘણાંકનાં મોં રાખવાં પડતાં હતાં, કેમ કે જે એવું ન કરે તે ભક્ષ કે આણી આપે ? વળી એક તરફની લાંચ આપે એટલે તેને ઉઠાડીને અથવા કંઈ ઘરબાર ચણવાનો ટટે હોય તે ચણવાની રજા આપીને સામાવાળાને બેસારે તે જ્યારે તે લાંચ આપે ત્યારે તેને ઉઠાડી પેલી ઇમારત પાડી નાખવાનો. હુકમ કરે તથા પહેલવહેલે જેને બેસાડવો હોય તેને ફરી બેસાડે, એવી રીતે ગાયકવાડ પિવાના સરસુબાના વખતમાં ચાલતું હતું ને એક વાડો હેવી રીતે થયેલ છે તેથી એને “સનારૂપાની દટનો વાડે ” કહે છે.”૫
