________________
૨૬૦ ]
મરાઠા કાલ
[ 31.
બાંધકામ અને બળતણ માટે લાકડાં કાપવાના પરવાના અપાતા તે એ અગે અમુક રકમ લેવાતી, પરંતુ એ રકમનેા દર ગાડાદીઠ ચાર આના જેટલે હાઈ જંગલાની આવક જૂજ થતી.
મુકમામાં જીતનાર પાસેથી લેવાતી ફી તથા હારનાર પાસેથી લેવાતા દંડમાંથી પણ રાજ્યને આવક થતી.૫૮
ન્યાય
પેશવા સરસમ્મેદાર મામલતદાર અને પાટિલ વહીવટી ઉપરાંત ન્યાય ખાતાના અધિકાર ધરાવતા. શહેરામાં શાસ્ત્રો અને સ્મૃતિની જાણકારી ધરાવતા વિદ્વાન ન્યાયાધીશ નિમાતા. ઝધડાનેા નિકાલ બને ત્યાંસુધી સમાધાનરૂપે કરવામાં આવતા. સમાધાન કરાવી ન શકાય તેા નાના મામલાઓમાં ગામમાં પાટિલ અને શહેરમાં શેઃ મહાજન પંચાયત ( પાંચ ) નીમતા. ખંતે પક્ષાને પંચાયતના ચુકાદો માન્ય કરવાના રાજીનામા(રાજીખુશીના લખાણ )માં સહી કરવી પડતી, પછી પંચાયત પૂર્વવાદી તથા ઉત્તરવાદીના પુરાવા તપાસી ચુકાદો આપતી ને એને મામલતદાર માન્ય કરતા અથવા સરકાર ’માં આગળ મેકલતા. ગંભીર મામલાએમાં લવાદ કે પચાયતની નિમણુક મામલતદાર કરતા. પંચાયતને લોકો ‘ પંચ-પરમેશ્વર ' માનતા તે પક્ષા · માબાપ તરીકે સમેાધતા. પંચાયતના ચુકાદાથી સ ંતેષ ન પામનાર પક્ષ કેટલીક વાર જળ અગ્નિ વગેરેની દિત્મ્ય પરીક્ષાની માગણી કરતા. પંચાયતે આપેલ ચુકાદા ગાંભીર ગણાતા તે એની સામે લાંચરુશવતની દલીલ પર જ અપીલ કરી શકાતી. અપીલ માન્ય થાય તેા નની પંચાયત નિમાતી અથવા મામલતદાર ચુકાદે આપી દેતા.૫૯
'
6
ગંભીર ફોજદારી ગુના માટે સામાન્ય રીતે દંડ જપ્તી અને કેદની સજા કરાતી, વ્યભિચારના ગુનામાં સ્ત્રીને ગુલામીની સજા થતી, ખૂન રાજદ્રોહ લૂંટ ચારી વગેરે ગુનાઓ માટેય ખાલાજી બાજીરાવના સમયમાં દેહાંતદંડ દેવાતા નહિ, પરંતુ માધવરાવ ૧ લા અને ૨ જાના સમયમાં 'ગચ્છેદ તથા દેહાંતદંડની સજા કરવામાં આવતી,૬૦
કેદખાનાં
મરાઠા રાજ્યમાં નિયમિત કેદખાનાં ન હતાં. એતે માટે કિલ્લાએના કેટલાક ખંડાના ઉપયાગ કરાતા. કેદીઓને ખારાક તેના દરજ્જા અનુસાર હરાવેલા દરે તાલથી આપવામાં આવતા. તેઓની પાસે સખ્ત મજૂરી કરાવવામાં
