________________
ર૪૨ ]
1. મરાઠા કાલ
[ .
અને ઈ. સ. ૧૭૫૦ માં સુરતના છેડા દરવાજા પર કબજો મેળવી લીધે. એને મિયાં અચ્ચનના કેટલાક માણસોને પણ સાથ મળ્યો. નવાબ કિલ્લામાં રહેતો હતો એટલે દરબારનું રક્ષણ કરવા બક્ષી મુહમ્મદ કાસીમને દસ હજારના સૈન્ય સાથે દરબારની ચેકી ઉપર મૂકો. અલીનવાઝખાને દરબારને કબજે લઈ સફદરખાનની આણ ફેરવી દીધી. મિયાં અચ્ચન કિલ્લામાં હતું એટલે મેર એની સામે મંડાય. બીજી બાજુ અંગ્રેજ કોડીના પ્રમુખ લેખેએ શહેરીઓ વગેરે સાથે થયેલા ઠરાવ પ્રમાણે મિયાં અચ્ચન તરફ વફાદારી બતાવી અને અલીનવાઝખાનની સામે મેર બાંધી યુદ્ધનો આરંભ કરી દીધે ત્યારે અલીનવાઝખાન વલંદાઓ તરફ વળ્યો.
આઠ માસની આ લડાઈ ચાલુ રહી એ ગાળામાં વલંદાઓએ સફદરખાનને સલામત રીતે સુરતમાં પ્રવેશ કરાવી દીધો. બે માસ જંગ વધુ ચાલવાથી મિયાં અચ્ચનને નાણાંની ભારે ખેંચ આવી પડી તેથી એણે સીદી મઊદને સંધિ માટે કહેણ મોકલ્યું. સંધિ કરવાના કારણે સીદીઓ કિલ્લામાં દાખલ થયા અને એમણે કિલો કબજામાં લઈ લીધો. મિયાં અચ્ચન તેથી પુણે શિવાને આશ્રયે ગયે.
આમ સદરખાનને અનાયાસે નવાબી પાછી આવી મળી એટલે એણે શાહી ઘોડારના દારાગા ફારીસખાનને નાયબ-નવાબી આપી અને સીદી મમઊદની કિલેદારી કબૂલ રાખી.
ઈ. સ. ૧૭૫૧માં અંગ્રેજોએ સફદર ખાન વિરુદ્ધ કેટલાંક ફાંફાં માર્યો, એ જાણી સફદરખાને અંગ્રેજોનું બધું જ લૂંટી લીધું અને એમને કેદ કરી લીધા. આમાંથી લેખે છટકી ગયે, પણ એને મુંબઈથી ઠપકો મળતાં એણે આપઘાત કરી જીવનને અંત આણ્યો. એ પછી ચાર વર્ષે ઈ. સ. ૧૭૫૫ માં અંગ્રેજ ફરી જોર પર આવ્યા અને એમણે સફદરખાન પાસે નુકસાનીના બે લાખ રૂપિયા નક્કી કરાવ્યા. સફદરખાન પાસે કાંઈ નહોતું એટલે એણે “એકોતર” નામનો સેંકડે એક ટકા વધારાને કર નાખે, જેમાં મુસ્લિમ પ્રજાને બાકાત રાખી હતી.
સફદરખાન મલીદથી થાકી ગએ હતો એટલે એણે પિતાના જમાઈ મીર હૈદરને કિલ્લેદારીની સનદ મળે એ માટે દિલ્હી પત્ર લખ્યો. દરમ્યાન મસદ અને અલીનવાઝખાન સંપી ગયા અને સફદરખાનને પરેશાન કરવા લાગ્યા. અંતે શહેરીઓની ભલામણથી અલીનવાઝખાનને નાયબ–નવાબ બનાવવામાં આવ્યો.
ઈ. સ. ૧૭૫૫ માં મસઊદનું અવસાન થયું અને એને પુત્ર હાફીઝ
