________________
૧૭૬ ]
મિરાઠા કાલ
[ પ્ર
કબજે લઈ રાણાને સેંપી આપ્યું (ડિસેમ્બર ૨, ૧૮૦૭). ઈ. સ. ૧૮૦૮ માં જામ અને બ્રિટિશ સત્તા વચ્ચે કરાર થયા અને જસાજીએ લૂંટણ–પ્રવૃત્તિનો ત્યાગ કર્યો. જજીએ ભાઈ સતેજીને કુટુંબના રિવાજ પ્રમાણે આપવું જોઈએ તે વિષયમાં માથાભારે વર્તન કર્યું તેથી સતેજીએ કર્નલ વોકર અને ગાયકવાડને ફરિયાદ કરી. એ બંનેએ પ્રયત્ન કર્યો, પણ સફળતા ન મળી. આ ગાળામાં કચ્છના રાવે પણ નવાનગરના પિતાના દાવા વિશે અંગ્રેજ સત્તા અને ગાયકવાડને ફરિયાદ કરી વચ્ચે પડવા જણાવ્યું, પણ જામે એ બેઉની સલાહ તરફ આંખ આડા કાન કર્યા. આ પ્રમાણે અસંતુષ્ટ પરિસ્થિતિ પ્રવર્તતી હતી. એવામાં જામની સેનાના એક આરબે ગેપમાં થાણું નાખીને પડેલા એક અંગ્રેજ અમલદારને મારી નાખ્યો અને એ આશ્રયને માટે જામના. તાબાના મોડપરના કિલ્લામાં ભરાઈ ગયો. જામ પાસે એની માગણી કરવામાં આવી ત્યારે એને પાછે સેંપવા જામે ઘસીને ના પાડી, આથી આગ ચંપાઈ અને કેપ્ટન કનક તથા ફત્તેસિંહરાવ ગાયકવાડ ઈ. સ. ૧૮૧ર ના આરંભમાં નવાનગર સુધી ધસી આવ્યા. થોડા જ સંઘર્ષ બાદ જામે નમતું મૂક્યું અને એને એક સંધિ કરવાની ફરજ પાડી (ફેબ્રુઆરી ૨૩, ૧૮૧૨ } : (૧) બ્રિટિશ અમલદારના ખૂનીઓની સોંપણી કરવી, (૨) મોડપરને કિલે જમીનદોસ્ત કરવો, (૩) કચછના હક્કદાવાનું નિરાકરણ લાવવું, (૪) સતાજીને રાણપુર અને બીજા બાર ગામ જિવાઈ માટે આપવાં, (૫) ફત્તેસિંહરાવને વારસાવેરા, તરીકે રૂા. ૨૫ હજાર આપવા અને (૬) ધ્રોળને સરપદડનું પરગણું સોંપી દેવું. હવે અન્ય ધાંધલ ન કરવાના વિષયમાં એને મજબૂર કરવામાં આવ્યો.
ઈ. સ. ૧૮૧૩ માં જમાદાર ફતેહમામદ હાલાર ઉપર ચડી આવ્યો. તે વખતે કુતિયાણાથી દીવાન રણછોડજી જામની કુમકે આવી પહોંચ્યો. હડિયાણા પાસે સૈન્યોને મુકાબલે થયો અને જંગ જામ્યો. આમાં ફતેહમામદ મુંઝા અને કચ્છમાંના બ્રિટિશ પ્રતિનિધિ સુંદરજી લવજી દ્વારા વડોદરાના રેસિડેન્ટ કેપ્ટન કકને સંઘર્ષ બંધ કરવાના વિષયનો પત્ર જામ ઉપર મોકલ્યો. એ વિષયમાં સંધિ થઈ અને ફતેહમામદે પોતે કરેલા તોફાન માટે બદલે આપવાનું સ્વીકારી લીધું.
ઈ. સ. ૧૮૧૪ માં જામ જસાજી ૪૭ વર્ષના રાજ્યકાલના અંતે અવસાન પામ્યો અને એને નાનો ભાઈ સતેજી સત્તા ઉપર આવ્યો. સતેજ અફીણ અને બીજાં વ્યસનોને કારણે નિર્બળ થઈ ગયો હતો અને એને કાંઈ સંતાન નહોતું તેમ થવાની પણ શક્યતા નહોતી તેથી જામ જસેજની વિધવા અબુબાએ
