________________
કરેલાં સારાં અથવા નરસાં કર્મોનું ફળ સ્વયં જ ભોગવવું પડે છે. કર્મ ભોગવવાનો સમય આવે છે ત્યારે રાજવૈભવ. સુખસામગ્રી, સગા-સંબંધી પોતાનાં પાપ કર્મોથી બચાવી શકતા નથી. આથી સમય છે ત્યારે જ સંસારના અસાર, દુઃખ રૂપ પાપકર્મોને છોડી સાચું જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવાનો પ્રયત્ન કરો. જેથી તમે કર્મો તથા કર્મોના હેતુઓનો નાશ કરવી દુઃખચક્રમાંથી મુક્ત થઈ શકો. આત્મ કલ્યાણ માટે જાગૃતિ જરૂરી છે તેમ જ જે જાગે છે તે તરે છે. માટે જાગૃત થવાનો ઉપદેશ પણ આપવામાં આવ્યો છે.
આત્મજાગૃતિ માટેનો ઉપદેશ
સંસારની માયા અત્યંત વિચિત્ર છે. પર પદાર્થોનું આસક્તિને કારણે તેનાથી મુક્ત થવું કઠીન હોય છે. મૂઢ મનુષ્યો તો કામભોગોમાં આસક્ત થઈને મૂચ્છિત જીવન જીવે છે તેથી તેઓ મુક્ત થઈ શકતા નથી. પરંતુ સમજુ પુરુષો તો ઝટપટ વિરત થઈ પરાક્રમ અને પુરુષાર્થપૂર્વક નિર્વાણ માર્ગ હાથ ધરવા પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. ભગવાન મહાવીર સ્વામીએ તેમના અંતિમ ઉપદેશમાં અનેક ઉદાહરણો આપી પ્રમાદનો ત્યાગ કરી જીવનમાં શીઘ આત્મ-કલ્યાણ સાધવાની વાત કરી છે. આ કાર્ય યથાશીઘ કરવું જોઈએ. આગમ ગ્રંથોમાં અનેક સ્થળોએ આ ઉપદેશ ભારપૂર્વક આપવામાં આવ્યો
* કર્મનાશ કરવા માટે જ્ઞાનની આવશ્યકતા છે. સૂત્રકતાંગ સૂત્રમાં આવા જ્ઞાનને સંબોધિ કહી છે. નિર્યુક્તિકાર સંબોધિનો અર્થ જાગવું એવો કરે છે. સામાન્યતઃ અજ્ઞાની જીવ મોહને કારણે ઊંઘતો હોય છે. પણ જ્ઞાન-સંબોધિ પ્રાપ્ત થતાં જાગી જાય છે. આ સંબોધ બે પ્રકારનો છે (૧) દ્રવ્ય સંબોધ અને (૨) ભાવ સંબોધ. દ્રવ્યસંબોધ એટલે દ્રવ્યનિદ્રાથી જાગવું અને ભાવસંબોધ એટલે ભાવનિદ્રામાંથી જાગવું. દ્રવ્ય સંબોધની અપેક્ષાએ ભાવ સંબોધ દુર્લભ છે. નિર્યુક્તિકારે દ્રવ્યભાવની જાગરણ શયનની ચતુર્ભગી વર્ણવી છે. જ્ઞાનધારા ૬-૭ ૪૬ નિસાહિત્ય જ્ઞાનસત્ર ૬-
