Page Text
________________
દ્વિતીય પરિછેદ ]
અને ઉજની
૨૩
આ પાંચે બિના અવંતિ પ્રદેશની-એક યા બીજા તે નીચેના સ્વતંત્ર પિરામાં આલેખીશું એટલે અહીં તો ભાગની રાજધાની વિશેનાં સ્થાન અને પ્રભાવ વિશેને કેવળ ભારતીય ઇતિહાસની દષ્ટિએ જ વિવેચન કરીશું. લગતી છે. એટલે દરેકને શ્રી ન પાડતાં સમગ્રપણેજ અશકવર્ધન જ્યારે અવંતિના સૂબાપદે હતો, ત્યારે વર્ણન કરીશું.
તેણે વિદિશા નગરીના એક મહા ધનાઢય વણિકની પુષ્પપુર નામ સાંભળતાંવેંત પ્રથમ સ્મરણું મગધની પુત્રી વેરે લગ્ન કર્યું હતું કે જે રાણીને પેટે કુમાર રાજધાની પાટલિપુત્રનું જ વર્તમાનકાળના અભ્યાસકને કુણાલને જન્મ થયો હતો વિગેરે વિગેરે. આ સર્વ થાય છે. અને તેથી જ દિવાન બહાદુરે તે નામ આગળ જાણીતી બિના છે. ૩૯ તેમ રાજા ચંદ્રગુપ્ત ત્યાં રાજ ધરી દીધું છે. બાકી તો તેમણેજ વાયુ પુરાણમાંના મહેલ બંધાવ્યા હતા. ત્યાં સૂતાં સૂતાં એકદા તેને ઉપર ટકેલ ફકરાથી હવે સ્પષ્ટ થાય છે કે ઉજૈનીને અનેક સ્વપનોની હારમાળા ખડી થઈ હતી.૪૦ આ પણ પ્રાચીનકાળે તે નામથી સંબોધાતી હતી. વળી હકીકતથી સ્પષ્ટ થાય છે કે ચંદ્રગુપ્તના સમય પહેલાં– આ અવંતિ પ્રદેશને જૈન સંપ્રદાયનો એક અતિ થોડા કાળે કે દીર્ધકાળે તે વાત અલગ રાખીએ-તે મહત્ત્વનો ભાગ ગણવામાં આવ્યો છે. એટલે સમજાય સમૃદ્ધિવાળી એક મહાન નગરી તો હતી જ. વળી છે કે, પુષ્પપુર નામ સાથે (પછી મગધનું હોય કે ચંદ્રગુપ્તના સમય પૂર્વે અને ચંડપ્રદ્યોતના રાજઅમલે. અવંતિન હોય)--સ્થાન પરવે-કાંઈક જૈનધર્મની વસૂપતિ રાજા ઉદયનને અમુક કારણે જે વેર એ વિશિષ્ટતા સંયુક્ત થયેલી છે. આનો પુરાવો પુપપુર ચંડની વચ્ચે બંધાયું હતું તેના વારણ માટે તેને પિતાની એટલે વર્તમાનકાળનું પેશાવર-તક્ષિલાનગરીવાળા રાજધાની વાટણ-કૌશાંબીથી અવંતિ નગરીના પ્રદેશના ઈતિહાસ ઉપરથી (જુઓ પુ.૩.૫.૨ ૬૫-૨૮૨ માર્ગમાં આવતાં જંગલમાં હસ્તિખેલનની ક્રીડા કરતો તેના પરિશિષ્ટનું વર્ણન)-આપણને જડતો રહે છે. વળી તથા ચંડપ્રદ્યોતની રાજકુમારી વાસવદત્તાનું હરણ ઉજૈનીનું નામ વિશાળા નગરી પણ કહેવાયું છે પણ કરી જતો પણ આપણે વાંચી ગયા છીએ. ૪૧ એટલે વિશાળાનગરી તે જૈનધર્મના તીર્થકર શ્રી મહાવીરનું તાત્પર્ય એમ થયું કે, ચંડના જીવંત કાળ સુધી અવંતિ જન્મસ્થાન છે. એટલે આ બધી વસ્તુસ્થિતિને પરસ્પર અને કૌશાંબી વચ્ચે મોટું અને ગીચ કોઈ જંગલકર સંબંધ જે જોડીએ તો એમ ગર્ભિત સાર નીકળે છે આવી રહ્યું હતું અને તેની ગીચતાને લીધે હસ્તિ કે, આ બે નામ સાથે-પુષ્પપુર અને વિશાળા સાથે- જેવા મોટા પશુઓ સાથે ક્રીડા કરવામાં સુખ સગવડતા સૈન ધર્મનાં સ્થાન તરીકે પક્ષપાત જોડાયેલ છે. જેથી પણ જળવાતે તે બે નામને વિશેષનામે ન ગણતાં, વ્યુત્પત્તિ પ્રમાણે૩૮ ૫૨૭માં મરણ નીપજ્યું તે બાદ કેટલાક કાળપયેત તે તેને અર્થ બેસારી વિશેષણરૂપમાં, તેમને સામાન્ય વંશની સત્તા તે પ્રદેશ ઉપર રહી હતી. પરંતુ ઈ. સ. પૂ. નગરીનાં નામે સમજીએ તે પણ વાસ્તવિક લેખાશે. આ ૪૬૭માં ત્યાં મગધપતિ નંદિવર્ધન પહેલાની૪૩ આણ સ્થાનનું તે ધર્મની દષ્ટિએ વિશેષ કયું મહત્ત્વ છેપ્રવર્તતી થઈ. આ સમયે તે સ્થાનની કેવી દશા હતી
(૩૮) પુષ્પપુરના અર્થ માટે ઉપરની ટી. ન. ૧૨ રીતે જાણીતી છે. તેમ આનું ટૂંક વર્ણન પુ. ૧ માં જુઓ: જ્યારે વિશાળી નગરીના અર્થ માટે પુ. ૧, પૃ. વત્સપતિ ઉદયન અને પ્રોતનવંશી ચંડના વૃત્તાંતમાં પણ ૧૮૨ જુઓ.
અપાયું છે. તે જુઓ. (૩૯) જુએ પુ. ૨ માં અશોકનું વૃત્તાંત.
(૪૨) સરખા પુ. ૧. પૃ. ૨૧૨ ટી. નં. ૫૦માં ટાંકેલી (૪૦) આ હકીકત માટે પુ. ૨ માં રાજા ચંદ્રગુપ્તનું કડી ‘સંધ ચતુર્વિધ સ્થાપવા, મહસેન વન આયો.” વર્ણન જુઓ.
(૪૩) જુઓ ૧, પૃ. ૨૧૭ તથા તેજ પુસ્તકે મંદિ(૪૧) આ હકીકત ઇતિહાસના અભ્યાસીઓને સારી વર્ધનના વૃત્તાંતની હકીક્ત.
| SR No. | 032486 |
| Book Title | Prachin Bharat Varsh Part 04 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Tribhuvandas Laherchand Shah |
| Publisher | Shashikant and Co |
| Publication Year | 1938 |
| Total Pages | 496 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 17 MB |