Page Text
________________
૩૩૦
ટકેલાં વિવેચનની
[ દશમ ખંડ
થો હતા. વળી આ સમય જે વાસ્તવિક હોય તે પૃ. ૧૭૮). તેવી જ રીતે આ ગુપ્તવંશીઓએ જ્યારે તે બનાવ ગુપ્તવંશી સમ્રાટના વખતમાં બન્યો હતો એમ ચઠણુવંશીઓ પાસેથી અર્વતિનું રાજ્ય લઈ લીધું કહી શકાય; કેમકે હિંદુસ્તાનમાં આવી ધાર્મિક ત્યારે પણ તેઓના જૈનધર્મને લગતાં સ્મારકો અવંતિ
અને સમયે થવા પામી છે. કોના કોના પ્રદેશમાંથી તેમણે નાબુદ કરવા માંડયાં હતાં. તેમને પોતાના સમયે તેવી ધમકાતિઓ બનવા પામી હતી તેનો સામ્રાજ્યમાં જ્યાં જ્યાં તેઓનું ચાલ્યું ત્યાં ત્યાં તેમણે ઇતિહાસ જે જમવાર શોધવામાં આવે તે અનેક પૂર્વની ધાર્મિક સંસ્થાઓને પલટો. પિતાના વૈદિક નૂતન અતિહાસિક તને બહાર નીકળી પડે તેમ છે. ધર્મના પ્રચાર અર્થે કરવા માંડયો હતો. દક્ષિણ બાકી તે સર જોન બર્ડવુડ પિતાનો મત આપતાં હિંદમાં આના પુરાવા અનેક મળે છે. તે પ્રમાણે પૂર્વ જણાવે છે કે ૧૩ “ભારતવષમ છતની ધાર્મિક ઔર હિંદમાં પણ તેમનાં પગલાંને પ્રતાપ ફરી વળ્યો હોય રાજનીતિક-ક્રાંતિયાં હુઈ હૈ, ઇતની સંસાર કે અન્ય તે ન માનવા જેવું નથી. મતલબ એ થઈ કે ઇ. સ. કિસિ દેશમેં નહીં ઈ” આ પ્રમાણે જે અનેક ધમ- ૩૦૦ની આસપાસ જે ધર્મક્રાન્તિને લીધે આ સ્થાનના મતિઓ ભરતખંડમાં થવા પામી હતી તેમાંની એક મૂળમંદિરનો નાશ થઈ ગયાનું સૂચન થયું છે. તે મૌર્યવંશની સમાપ્તિ થતાં શુંગવંશના અમલે, તેના ઉપરમાં વર્ણવેલી ગુપ્તવંશી સમ્રાટના સમયે તેમણે વૈદિક મતાનુયાયી ભૂપતિઓએ આદરી હતી; જેમનાં આદરેલી પ્રવૃત્તિના કારણરૂપ સમજી લેવી. વૃત્તતિમાં આપણે જોઈશકયા છીએ કે અન્યમતના અકેક તે બાદ કોઈ માલવપતને ત્યાં મંદિર બંધાવ્યું ભિક્ષુકને શિર માટે રાજા અગ્નિમિત્ર-કકિએ સો સો હતું. ઈ. સ. ૫૮૦ ના અરસામાં યયાતિકેશરી રાજા દીનારનું ઇનામ જાહેર કર્યું હતું. તેવી જ રીતે એક થયો૪ તે પૂર્વે; તેને પણ નાશ થઈ ગયો હતો તે બીજી ધમકાન્તિ અવંતિપતિ ગુપ્તવંશીઓના પાદગમન વાકયને ઉકેલ બરાબર કરી શકાતું નથી. કેમકે મોલથવા માંડયાં ત્યારે આરંભાઈ હતી; તેમજ તેમના સત્તા- વપતિ શબ્દ, ભારતીય ઈતિહાસમાં ઈ. સ. ૫૩૭ માં કાળ દરમ્યાન તે ચાલુ રહી હતી. તેના પુરાવામાં તેમણે જ્યારથી અગ્નિકુત્રિય રાજપૂતોની ચાર શાખા ઉદ્દભવી જે રસ્તેથી પ્રથમ (ઉત્તર હિંદના વિદેહ પ્રાંત-મિથિલા ત્યારથીજ વપરાશમાં આવ્યો હોય એમ સામાન્ય રીતે નગરી અને સંયુક્ત પ્રાંતે સુરસેન-મથુરાવાળા ભાગ- સમજાય છે; અને ઇ. સ. ૫૩૩ થી ૫૮૦ સુધીમાં આ માંથી) હિંદમાં પ્રવેશ કર્યો ત્યાંથી માંડીને જે જે મુલકો કલિંગપ્રદેશીય ભૂમિ ઉપર કઈ અવંતિપતિ માલવજીતતા ગયા, ત્યાં ત્યાં પિતાનો પશુપતિધર્મ દાખલ પતિનું ૫ જેર જામવા પામ્યું હતું કે કેમ, તે કરતા ગયા હતા. એટલે જ મથુરાપતિ કુશનવંશી નક્કી થયું નથી. પરંતુ જો તેઓમાંના કોઈ પ્રદેશ વાસુદેવ પહેલાને તથા તેના વંશજોને પિતાના વંશનો ઉપરનું સ્વામિત્વ મેળવવા ભાગ્યશાળી તે થયો જૈનધર્મ છોડી દેવો પડયે હતો ( જુઓ ઉપરમાં હોય, તો તે પણ મુખ્ય ભાગે જન ધર્મ પાળતા
(૬૩) મૌર્ય સામ્રા. ઇતિ, પૃ. ૨૦૮.
પ્રજાનો જે રાજા હોય તે “માલવપતિ’ કહી ન શકાય. (૬૪) જે કે (જુઓ પૃ. ૩૨૪ ઉપર કલ્યાણ માસિકના તેમ તે પ્રજાનું રાજ્ય થવા પામ્યું હોય એવું કયાંય ઈતિશિવાં ૧૯૯૦નાં અવતરણે) આ વર્ણન ભુવનેશ્વરના મંદિરનું હાસમાં નોંધાયું નથી એટલે તે પ્રશ્ન વિચારવો રહેતો નથી. છે પણ ભવનેશ્વર અને જગન્નાથપુરીના મંદિર વચ્ચેનું (૧૬) જુઓ તેમની નામાવળી માટે પુ. ૧૫. ૧૮૭ની અંતર માત્ર ૫-૧૦ માઇલનું જ છે એટલે બંને પ્રદેશને વંશાવળી. આ સમયે ત્યાં યશોધર્મન ઉર્ફે વિક્રમાદિત્ય અને સ્વામી એકજ હોય એમ માનીને અહીં સ્થિતિ વર્ણવી છે. વળી વૃદ્ધ ભેજદેવનું રાજય હતું. વૈદિક મતવાળા એમ માને છે કે તેબને મંદિરની રચના એક જ પ્રકારની છે તેથી સંભવિત છે. આ રાજાઓ તેમના ધર્મવાળા હતા જ્યારે જેને માને છે બંનેનું નિર્માણ પણ કદાચ લગભગ એક સમયે જ થયું હોય. કે તેમના મતાનુયાયી તેઓ હતા. પરંતુ તે સમયના અન્ય
(૬૫) માલવા નામની એક પ્રજા સતલજ નદીના આસ- પરદેશી રાજવીઓને ધર્મ જોતાં, વિશેષ સંભવ તેઓ જૈનપાસના પ્રદેશમાં વસતી હતી એમ જણાયું છે પણ તે ધમાં હોવાને થાય છે.
| SR No. | 032486 |
| Book Title | Prachin Bharat Varsh Part 04 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Tribhuvandas Laherchand Shah |
| Publisher | Shashikant and Co |
| Publication Year | 1938 |
| Total Pages | 496 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 17 MB |