Page Text
________________
૨૩૮
[ દશમ ખંડ ગણાતે રહે તેવી ગોઠવણ કરીને જે પાછો તેને તે અધિ- અધિકાર, યુવરાજ અનુરૂદ્ધને સંપાય ત્યાં સુધી કાર ઉપર બેસારી દેવામાં આવતો હતો. તેને બદલે ( યુવરાજ તરીકે જ અનુરૂદ્ધ રહ્યો હતો કે સમ્રાટ તેનું આખું રાજ્ય જ પિતાની સત્તામાં લાવી મૂકાવા પદે આવ્યો હતો તે પ્રશ્ન ભલે ચર્ચાસ્પદ રહે તેને માંડયું. તે રાજનીતિને અનુસરીને ઉદયાશ્વના સમયમાં આ દિદેશની સ્વતંત્રતા સાથે નીસબત નથી). ત્યાર તેના સૈન્યપતિ નાગદસકે (આ નામે પાછળથી જે બાદ અનુરૂદ્ધને કારભાર પણ છ એક વર્ષ ટકા છે જાણીતે થયો છે અને જે નંદિવર્ધન અથવા નંદ અને ત્યાં સુધી પણ મગધ સામ્રાજ્યને ઉની આંચ પહેલા તરીકે મગધપતિ થયો છે તે હો) યુવરાજ અનુ- સરખીએ આવી નથી. પરંતુ તેના અધિકારના છેલ્લા રૂહની સરદારી નીચે ઠેઠ સિંહલદ્વીપ સુધીનો પ્રદેશ વરસથી ( એટલે ઈ. સ. પુ. ૪૭૫ થી ) અથવા ધીમે ધીમે જીતી લીધો હતો; તેમાં આ બે મુલ- કહો કે, તેનું મરણ નીપજ્યું તે સમયથી, રાજયમાં કન-વંશ અને કલિંગને-પણ સમાવેશ થઈ ગયે બળવા જેવી સ્થિતિ ઉભી થવા પામી. તેની ગાદીએ હતું. એટલે કે મહારાજા કરકંડુના જમાઈના હાથમાં તેને નાનો ભાઈ મુંદ આવ્યો તેણે માત્ર બે વરસ જ જે રાજ્યાધિકાર સપા હતા, તે તેના વિશેના તે અધિકાર ભોગવ્યો છે છતાં તે કાળ દરમ્યાન તે, સમયના નરપતિ પાસેથી લઈ લીધા હતા અને મગધ સારાએ મગધ સામ્રાજ્યમાં ચારે તરફ હાહાકાર અને સામ્રાજ્યમાં ભેળવી લેવાયા હતા; એટલે તે સમયથી અંધકાર જ છવાઈ રહ્યો હત; કેમકે રાજકાજમાં તે કલિંગપતિની આ બીજા વિભાગની શાખાનું અસ્તિ- બિલકુલ ભાગ લેતા નહીં, તેમ બાહોશ પણ નહીં હોય, – બંધ પડયું ગણાય.
એટલામાં વળી તેની લાડીલી પટરાણીનું મૃત્યુ થયું. આ બીજા વિભાગની શાખામાં બે રાજા થયા એટલે હદ વળી ગઈ. આ બે અઢી વરસના સમયમાં દેખાય છે. તેમનાં નામ અત્યારે તે આપણે અનુક્રમે તે મગધ દેશથી માંડીને દક્ષિણ દિનો સર્વ ભાગ શેભરાય અને ચંડરાય ઠરાવ્યાં છે. કદાચ તે અનુક્રમમાં એટલે કે વંશ, કલિંગ, ચોલા, પાંડયા, કદંબ, પલ્લફેરફાર પણ હોય, પરંતુ બનવા જોગ નથી. જ્યારે વાઝ વેએ પોત પોતાના હાથ તળે સાંપાયેલા તેની પહેલાંનાં બે નામ (જુઓ પુ. ૧ પૃ. ૧૭૩ ) મૂલકમાં સ્વતંત્ર રાજા તરીકે પોતાને જાહેર કરી દીધા. ચેદિપતિ તરીકે જે સુલોચન અને સુરથ તરીકે આપણે આ માંહેલી જે વ્યક્તિએ વંશ અને કલિંગ ઉપર નોંધ્યા છે. તે ફાવે તે એક પછી એક દધિવાહન પિતાની સ્વતંત્રતા મેળવી હતી તેનું નામ ક્ષેમરાજ અને કરકંડનાં નામ પણ હોય કે, હવે તે બન્ને નામ હતું. તે પોતે જ તે સમયે તે પ્રાંતો ઉપર મગધ એકલા કરકંડનાં જ હોય; પરંતુ હાલ આપણે એટ. સમ્રાટના સૂબા તરીકે વહીવટ કરતે હતો અને લીજ નેધ લઈ શકીએ છીએ કે, ચેદિપતિ તરીકેનો ગાદીપતિ બની બેઠે કે પછી આપમેળે જ બહારથી તે બે નામના રાજાનો સમાવેશ પ્રથમ વિભાગમાં, અને આવી ચડીને તે પ્રાંતની રાજ લગામ હાથમાં શાભનરાય તથા ચંડરાયનો બીજા વિભાગે જ કરવાનો લીધી હતી; તે બેમાંથી કઈ સ્થિતિ થવા પામી હતી છે. આ બીજા વિભાગને અધિકાર પૂંચવાઈ ગયા તેનો નિર્ણય કરવાને કાંઈ સામગ્રી મળતી નથી. પછી ચેદિપતિ તરીકેની સ્વતંત્રતા હણાઈ જ ગઈ પરંતુ તેણે તે પ્રાંત હાથ કરી લીધો હતો તેટલું હતી. હવે તે મગધ સામ્રાજયનો ભાગ જ બની રહ્યો. ચોક્કસ છે જ. વળી તે મૂળના કલિંગપતિ મહા
તે ઈ. સ. પૂ. ૪૨ થી માંડીને ઉદયન રાજાર મેધવાહન મહારાજા કરકંડનો આઘે આઘે કાંઈક
(૨૫) જે ભૂમિતૃષ્ણા કણિકમાં ઉદ્ભવી હતી તે પણ રાજ્યથી માંડીને નંદિવર્ધનને અંત થયે તે સમયમાં તે ખૂબ પંચમરામાં ફૂલવા માંડેલી કાળદેવની અસરનું જ પરિણામ ખૂબ ફાલી ગઈ હતી અને તે બાદ તે તે સામાન્ય વસ્તુ ક્ષમજવું. આ ભૂમિ તૃણું ધીમેધીમે લીને, ઉદાયનના બની ગઈ હતી, એટલે તે પ્રત્યે આશ્ચર્ય ઉપજતું નહોતું
| SR No. | 032486 |
| Book Title | Prachin Bharat Varsh Part 04 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Tribhuvandas Laherchand Shah |
| Publisher | Shashikant and Co |
| Publication Year | 1938 |
| Total Pages | 496 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 17 MB |