Prachin Bharat Varsh Part 04

SR No.: 032486
Original Sutra Author: N/A
Author: Tribhuvandas Laherchand Shah
Publisher: Shashikant and Co
Publication Year: 1938
Total Pages: 496
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 17 MB

Page 240

તૃતીય પરિચદ ] રાજ્ય વિસ્તાર
૧૯૭ સિવાયના સર્વ હિંદુસ્તાન ઉપર તેને રાજદંડ ફરતો કયો હશે? તે સંબંધી જરા વિવેચન કરવા જેવું થઈ ગયો હતો. આવડા મોટા વિસ્તાર ઉપર ચક્કણે દેખાય છે.
સ્વામિત્વ મેળવ્યા બાબતનું વર્ણન અત્ર તે, તેના સંજોગોનો વિચાર કરતાં પ્રશ્ન એ થાય છે કે, તે બિરૂદ પ્રાપ્તિના ઇતિહાસ રૂપે રજુ કરાયું છે. જો કે તે કોઈ મૂર્તિ અષ્ઠણની છે તે ખરી, પણ ક્ષત્રપ તરીકેની છે શિલાલેખના આધારે જણાવાયું નથી. છતાં સદભાગ્ય કે મહાક્ષત્રપ તરીકેની. તે નક્કી થાય છે તેની સાલ અત્યારે પ્રચલિત માન્યતા પ્રમાણે જ તેને રાજ્ય નક્કી કરવાની સરળતા થઈ જાય. કારણ કે પૂર્વે વિસ્તાર હોવાનું આવીને ઉભું રહે છે. આ પ્રચલિત જ્યારે એક કનિષ્ક જ હોવાનું મનાતું આવ્યું હતું માન્યતા સુદર્શન તળાવની એક પ્રશસ્તિ, જેને ચઠણના ત્યારે તો માર્ગ સરળ પણ હતા, પરંતુ હવે પત્ર રૂદ્રદામને મેળવેલ દેશવિજયની નેધ તરીકે તે બે કનિષ્ક થયેલ હોવાનું તથા બને કનિષ્કની લેખી છે તેનો આધાર લઈને ગોઠવાઈ છે. એટલે વચ્ચે લગભગ ૨૫ વર્ષ જેટલે ગાળે પડી ગયાનું વાચક મહાશયે એમ સમજી લેવું નહીં કે તે રૂદ્રદામનની સાબિત થઇ ચૂકયું છે, ઉપરાંત તેમના શકના યશગાથા ગાતી હકીકત સાથે હું સંમત છું. ઉલટું આરંભકાળ પણ પચીસ વર્ષ મોડે લઈ જવાય છે. મારી સમજ પ્રમાણે તે આ આખી પ્રશસ્તિમાં ઘણી આવી રીતે બે ત્રણ પ્રકારનો સુધારો થઈ ગએલ ઘણી જાતની ગેરસમજૂતિ થવા પામી છે. પરિણામે હોવાથી તે મૂર્તિ ક્ષત્રપની છે કે મહાક્ષત્રપની, તે મુદ્દો અનેક ઐતિહાસિક ઘટનાઓ ફેરવવી પડે તેમ છે. તે નક્કી કરવાની આવશ્યકતા વિશેષપણે પ્રગટ થાય સર્વનું વર્ણન રૂદ્રદામનના વૃત્તાંતે જણાવવામાં આવશે. છે. તેમાં વળી તે લેખકે એક વખત ૨૮ જણાવ્યું રાજ્ય વિસ્તારની દષ્ટિએ વિચારતાં, તેના આખાયે છે કે “The statues of Kanishka and વશમાં તેને નંબર પ્રથમ આવે છે, અને બીજો નંબર Chasthana being found together, તેના પિત્ર રૂદ્રદામનને આવે છે. જો કે બહુ વિશ્વાસ would be contemporaries and even પાત્ર નોંધ કરી શકાય તેવા ખાત્રીપૂર્ણ આધાર પ્રાપ્ત relatives=કનિષ્ક અને ચ9ણનાં પુતળા સાથેજ હજી નથી થયા, છતાં જો એમ કહેવાઈ જવાય કે માલુમ પડયાં છે એટલે બને સમસમી કહેવાય અને રૂદ્રદામનનું રાજ્ય તેના દાદા કરતાં વિસ્તારમાં કાંઈક વળી સગાં પણ થતાં હેય.” એટલે કે ચ9ણુના મેટું હતું તો પણ વાસ્તવિક ગણી શકાશે. હોદ્દા વિશે એક શબ્દ પણ ઉચ્ચાર્યો નથી. બલકે તે
જયારે જ્યારે જરૂરિયાત લાગી છે ત્યારે ત્યારે કેમ જાણે ક્ષત્રપ પણ બનવા પામ્યો હોય નહિ, એ કુશનવંશના વર્ણનમાં એક કરતાં વધારે વાર ચપ્પણની આભાસ ઉભો થવા જેવી સ્થિતિમાં મૂકી દી
મથુરાથી ચાદ માઈલ જ્યારે તેમણે તેજ પુસ્તકના પૃ. ૬૧ ઉપર તે સાફ સાથે મળી દૂર આવેલ માટ ગામમાંથી શબ્દોમાં જણાવી દીધું છે કે, “Chasthan held આવેલી કનિષ્ક કનિષ્કની સાથે કોતરાવેલ મળી his office as great Kshatrap under અને ચટ્ટણની આવી છે તેને ઉલ્લેખ ૨૭ Kushan dynasty. i. e. under Kadphe
આપણે કરી બતાવ્યો છે. એટલે sisl=કશાન વંશના સમયે, એટલેક ડફસીઝ બીજાના
હવે તે વાત નવી તો નથી જ, હાથ તળે ચટ્ટણ, મહાક્ષત્રપ પદને અંધકાર ભેગવતા પરંતુ તે કેવા સંજોગોમાં ઘડાઈ હશે અને તેને સમય હતો.” ભલે તેમણે કડફસીઝને સમય બતાવ્યો છે.
(૨૭) જ, . હિ.રી. સેં. પુ. ૨ ભાગ ૧ પૃ. ૬૨ જુઓ.
વળી જુઓ ૧૯૩૪ ના સુધા” માસિકને માર્ગશીર્ષ માસને અંક પૂ, ૧ થી ૬
વળી વળી જુઓ ૧૯૩૩ જાન્યુઆરીને “ગંગા” માસિકને
ઓ ૩૦ ખાસ અંક પૂ. ૧૭૦
(૨૮) જ. . હિ, વિ. . પુ. ૨ ભાગ ૨ પ. ૧૨