Page Text
________________
ચષણને
[ નવમ ખંડ
રૂપે જ હોવાથી તે તે ગમે તે માણસ–પછી અધિકાર પક્ષપાતપણાને લીધે હિલચાલ કરવાથી પોતે અલગ યુક્ત હોય યા ન હોય તેયે–પણ કરાવી શકે છે. રહી ગયો હોય. ગમે તેમ, પણ મહાક્ષત્રપ ચઠણને પરંતુ તેમાં ફેર એટલો ખરો કે જે દાનપત્ર રાજ્ય અવંતિની જીતથી મોટા પ્રદેશનું સ્વામિત્વ મળી ગયું. તરફથી જ-વ્યક્તિ તરીકે નહીં–અર્પણ કરાયું હોય છે એટલે પિતે હવે ઈ. સ. ૧૪૭ માં પોતાના માલિક એવા તે રાજકર્તાએ પિતાના સત્તાકાળ દરમ્યાન જ કરાયેલું કુશનવંશી સમ્રાટથી પણું, મેટા વિસ્તારને સ્વામિ હતું એમ સમજી લેવું રહે છે. આ સમયે હિંદમાં થઈ પડયો. એટલે જેમ નહપાણે અવંતિની ગાદી માત્ર ચાર સત્તાનું રાજ્ય ચાલી રહ્યું હતું. ઉત્તર મળવાથી “રાજા” પદ ધારણ કરીને પિતાના નામના હિંદમાં (પંજાબ, કાશિમર અને યુક્તપ્રત તથા પૂર્વના સિક્કા પડાવ્યા હતા, તેમ ચષ્ઠણ મહાક્ષત્રપે પણ ભાગ ઉપર) કુશનવંશીનું, પશ્ચિમમાં (સિંધ અને પિતાને “રાજા” તરીકે જાહેર કરી સિક્કા પડાવ્યા, રાજપુતાના ઉપર) મહાક્ષત્રપ ચણ્ડણનું, મધ્યહિંદમાં તથા પોતાના વંશને સ્વતંત્ર શક ચાલો કરી દીધા. (અવંતિ, સૌરાષ્ટ્ર, કચ્છ, ગુજરાત, અને વિધ્યાચળની આ પછી પોતે એકાદ વર્ષ સુધી તદ્દન આરામ લીધે ઉત્તરમાં) ગઈભીલવંશીને તથા વિધ્યાની દક્ષિણમાં અને ૧૪૫માં આંધ્રપતિ તરફ નજર ફેરવી. ત્યાં તે આંધ્રપતિઓનું આ પ્રમાણે ચાર સત્તા રાજય કરતી ચડાઈ લઈ ગયે. આંધ્રપતિ હારી જવાથી પૈઠણમાંથી પથરાઈ રહી હતી. તેવામાં ઉપર વર્ણવ્યા પ્રમાણે રાજગાદી ખાલી કરી પાછો હઠીને પોતાના રાજ્યના ચક્કણુ મહાક્ષત્રપને તાબેદારીની ગુંસરીમાંથી મુક્તિ દક્ષિણના ભાગમાં તુંગભદ્રા નદીના કાંઠે વિજયનગરમાં મળી; જેથી તેને પોતાનું શૌર્ય અજમાવવાનું અને ગાદી લઈ ગયે, ત્યાં તેના વંશવાળાએ પણ સદીક ભાગ્યનું માપ કાઢી લેવાનું સૂઝયું. તેમાં સૌથી નજીકના સુધી રાજ ચલાવ્યું છે અને પછી ખતમ થઈ ગયો પાડોશી તરીકે તે અવંતિપતિનું જ રાજ્ય હતું. ત્યાં છે. આ બાજુ રાજા ચડૅણે અવંતિમાં પાછા આવી આ સમયે (જુઓ પુ. ૩માં પૃ. ૪૦૬ની પાછળ નિવૃત્તિ સેવવા માંડી હતી કારણ કે તેને હવે વિશેષ
લ કોઠ) તેજસ્વી રાજાઓ નહોતા એટલે ચણે ભૂમિ મેળવવા જેવું રહ્યું જ નહોતું. નિવૃત્તિમાં અને અતિ ઉપર હલ્લો લઈ જઈ એક દોઢ કે બે વર્ષની શાંતિપૂર્વક વહીવટ ચલાવી અંતે ઈ. સ. ૧૫રમાં એટલે લડાઈમાં તે મેળવી લીધું. અવંતિપતિની નબળાઈનો ચહ્નણસંવત ૪૯ લગભગમાં તે મરણ પામ્યા હતા. આ લાભ જેમ ચહ્ન લીધો તેમ કશાનવંશી કનિષ્ક લેવા પ્રમાણે તેણે મેળવેલાં બિરૂદેને ઇતિહાસ જાણુ. ધાર્યો હોત તો તે લઈ શકતઃ કેમકે, તેને દરેક રીતે ઉપરના પારિગ્રાફમાં જ તેનો બધા ચિતાર આપી . ફાવતું હતું. વળી ચષ્ઠણ કરતાં પોતે વધારે સત્તાશાળી દેવાયો છે એટલે તેનું પુનરાવર્તન કરવાની આવશ્યકતા તથા સાધન સામગ્રીથી પહોંચતા હતા છતાંયે તેણે
રહેતી નથી. પરંતુ ટૂંકમાં તેને જરા હિલચાલ આદરી નથી. તેમાં કાં તે વધારે રાજ્ય વિસ્તાર ખ્યાલ આવી શકે માટે જણામુલક જીતી, નાહક ઉપાધી શામાટે વધારવી? તેવી
વવાનું કે, અત્યારે જેને મદ્રાસ નિરપેક્ષવૃત્તિ કારણરૂપ હોય અથવા તે, પોતાના જ લિાકે, તેમજ જેને બંગાળ, બિહાર, ઓરિસ્સા, સાગ્રીત ગણાતા ચવ્હણને ત્યાં કામ કરતે જોઈને સંયુક્ત પ્રાંતે, તથા પંજાબ-કાશિમર કહે છે તે
(૨૫) અવંતિ ઉપર જીત મેળવ્યાની તારીખ અત્ર મેં તેજ પુસ્તકમાં પૃ. ૪૦૫ ઉપર ચડેલ કેકામાં તે ઈ. સ. ૧૪૩ જણાવી છે. જ્યારે પુ. ૩ પૃ.૧૪૬ ની સામે સમય સુધારી લીધું છે અને તે જ પ્રમાણે અહીં પાછા ચડેલ કાઠામાં ઈ. સ. ૭૮ લખેલ છે. તે વખતે વિશેષ જણાવ્યા છે. રોધ કરવા જેવો સમય નહોતો એટલે તે કેટામાં ... (૨૬) અવંતિની મહત્વતા કેવી ગણાતી હતી તે માટે ટીપણુ કરેલ છે. પરંતુ પાછળથી પાકે નિર્ણય થઈ જતાં, જુઓ ૫.૩ ૫. ૧૯૪ અને આગળની હકીકત,.
| SR No. | 032486 |
| Book Title | Prachin Bharat Varsh Part 04 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Tribhuvandas Laherchand Shah |
| Publisher | Shashikant and Co |
| Publication Year | 1938 |
| Total Pages | 496 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 17 MB |