Prachin Bharat Varsh Part 04

SR No.: 032486
Original Sutra Author: N/A
Author: Tribhuvandas Laherchand Shah
Publisher: Shashikant and Co
Publication Year: 1938
Total Pages: 496
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 17 MB

Page 199

-
1
-
-
-
-
હા
કનિષ્કનાં
[ નવમ ખંડ
one ten-armed Brahmanical figure, are હીરેકલીઝ, સરપીઝ, સ્કંદ, વિશાખ, ફેર (આ બધાં all jain=દશ હાથવાળી એક બ્રાહ્મણધમર દેવનાં નામ દેખાય છે) ઈ. છે. પરંતુ બુદ્ધની કેાઈ સિવાયની જે સઘળી મૂર્તિઓ કનિંગહામને પ્રાપ્ત થઈ આકૃતિ કે નામ સુદ્ધાં પણ નથી.” તેમના કહેવાની છે તે સર્વે ૨૩ જૈનધર્મને લગતી છે.” એટલે કે કનિ- મતલબ એ છે કે તે રાજાનાં સિક્કાચિત્રોમાં અનેક ગહામ જેમ મથુરામાંથી મળી આવેલ સર્વે મૂતિઓને પ્રકારના દેવદેવીઓનું મિશ્રણ કરાયેલું છે, છ જેનની માને છે તેમ પોતે પણ તેજ મતના છે. એકે ચિત્રમાં બુદ્ધદેવની આકૃતિ કે નામનિશાન પણ છતાં પોતાના શબ્દો કનિંગહામના કથન ઉપર ટીકા નથી. એટલે કે, જે સઘળાઓ તે રાજાને બાદ્ધધર્મી તરીકે ઉતાર્યા છે એમ જો ગણીએ તે, તે શબ્દોનો કહે છે તેમાં પોતે તદ્દન અસંમત છે. છતાં વાચકેના ભાવાર્થ તે પોતે કનિંગહામના મતથી જુદા પડતા મનમાં કાંઈક વસવસો ઉત્પન્ન થઈ જાય તેવી તેમને હોવાનું જણાય છે. આ બન્ને વિદ્વાન ગ્રંથકારો ભીતિ રહેલી હોવાને લીધે વળી આગળ ચાલતાં તેજ શોધખોળ ખાતામાં હમેશાં સત્તાસમાન લેખાયા છે. પૃષ્ઠ ઉપર તે જણાવે છે કે, “ Like Kanishka, છતાં તેમના અભિપ્રાયો કિચિદંશે (જે ઉપરમાં he was a liberal patron to Buddhist જણાવેલ વિકલ્પવાળો ભાવાર્થ ગ્રહણ કરાય તે) religious endowments. Probably he was ભિન્ન પડયા કહી શકાય. જ્યારે એક બંગાળી ગ્રંથ growing a Hindu=કનિષ્કની પેઠે તે પણ બાદ્ધકાર તે બાબતમાં લખતાં જણાવે છે કે૨૪ “He ધર્મની સંસ્થાઓ પ્રત્યે ઉદારવૃત્તિથી જોનાર હતો. also had a great liking for a curious સેવા તે હિંદુત્વ તરફ ઢળતે જતો હતો.” મતલબ mixture of Greek, Indian and Persian કે તેની અનેક કૃતિમાં બાહેંધર્મની જો કાંઈ છાયા gods. The types of his coins had પડી જતી નજરે દેખાતી હોય, તો પણ તે બૌદ્ધધર્મી Heracles, Sarapies, Skanda, Visakha, જ હોવો જોઈએ એમ કેઈએ અર્થ નથી કરવાનો; Pharro and others, but no figure and પણ એક રાજા તરીકે પોતાની પ્રજાના સર્વે ધર્મો name of Buddha ગ્રીક, હિંદી અને ઈરાની પ્રત્યે મીઠી નજરે જોવું જોઈએ તે પ્રમાણે તે ગુણદેવતાઓનું કૌતુક ઉપજાવે તેવી રીતે મિશ્રણ કરવાને ધારક હોવો જોઈએ; અને તે હજ એમ સમજવું તેને ભારે શોખ હતો. તેના સિક્કાની ભાતમાં એવો ગર્ભિત ર તે સંભળાવે છે. ઉપરાંત તે રાજા
(૨૨) દશ હાથની છે માટે બ્રાહ્મણ ધર્મની જ હાય બીજાને નામે લખાઈ જવાઈ છે. અને અન્યની ન હોય એમ આમાં કયા સાબિત કરેલ છે? (૨૬) આ પ્રમાણે બનવાનું કારણ ગમે તે હશે. પરંતુ
(૨૩) બૌદ્ધધર્મની એક પણ મૂતિ નથી એ વસ્તુસ્થિતિ મારી ક૯પનામાં નીચે પ્રમાણે આવે છે. (૧) હિંદની બહાર સ્પષ્ટ કરે છે. એટલે કે બૌદ્ધધમી મૂતિઓ હોવાને સાફ જેને હિંદી સંરકૃતિ કહેવાય છે તેવી કે સંસ્કૃતિ દઢપણે સાફ ઇન્કાર થઈ જાય છે.
મૂર્તિમંત થઈ નહીં હોય; તેથી પણ ગમે તે આકારના દેવ(૨૪) હિં. હિ. પૃ. ૬૫૬
દેવીઓ કતરી કાઢયા હોય. (૨) અથવા તે કુશાન પ્રજામાં (૨૫) આ શબ્દ રાજા હવિષ્કનું વર્ણન કરતાં તેમણે જે અનેક (પાંચ પ્રજાની બનેલી તો હતી જ) તો સમાયેલાં તે લખ્યા છે. પણ અત્યારે જેમ તે વંશમાં એક કનિષ્ક હતાં તેનું પ્રતિનિધિત્વ જાળવવા માટે પણ જાતજાતનાં થયા હોવાનું ધરાય છે, જ્યારે ખરી રીતે બે કનિષ્ક થયાનું ચિત્રો છેતરાયાં હોય. હવે સાબિત થાય છે તેમ આ ગ્રંથકારે પુસ્તક લખ્યું છે તે આ પ્રમાણે શરૂઆતમાં કરવામાં આવ્યું હોય. પણ સમયે, કનિષ્ક પહેલ કે હુવિષ્ક પહેલ તે યથાર્થ સમજાયું જેમજેમ તેમને વસવાટ હિંદમાં લંબાતો ગયો તેમ તેમ નહીં હોય; કેમકે પહેલા કનિષ્કની પછી અને બીજા કનિષ્કની તેમની સંસ્કૃતિએ અમુક સ્વરૂપ ધારણ કરવા માંડયું છે. પૂર્વજ હુવિક થયો છે. આ પ્રમાણે એકની હકીક્ત અને તે તેમના સિક્કામાં સ્પષ્ટ રીતે છેતરાવવા માંડયું છે,