________________
ક્રોધ, વેર, ઝેર, ઈર્ષાની સંજ્ઞા સૂત્રધર્મના પાલન અને શ્રુત ભક્તિથી એટલે સમ્યક્ત્તાનની સાધના કરવાથી સંસ્કારય છે.
માન, મદ અને અભિમાનની સંજ્ઞા, વ્રત સંકલ્પની અર્પણતા શીખવતા, વ્રત-ધર્મ અને વિનયથી સંસ્કારાય છે.
દંભ, દર્પ, કપટ અને માયાની સંજ્ઞા સત્ ચારિત્ર્ય અને શીલધર્મના પાલનથી સંસ્કારાય છે.
તૃષ્ણા અને લોભની સંજ્ઞા “જીવન આત્મધર્મ'' છે. તે શીખવતા ત્યાગ ભાવના અને સંતોષ દ્વારા સંસ્કારાય છે.
આમ કુલ, ગ્રામ, નગર, ગણ, રાષ્ટ્ર, સંઘ, સૂત્ર, વ્રત, ચારિત્ર, આત્મધર્મ તેના નાયકો સંસ્થા અને સંગઠન દ્વારા સંજ્ઞા સંસ્કારની સંસ્કૃતિ નિર્મિત થાય છે. જો રાષ્ટ્રના નાગરિકોની આ દસ સંજ્ઞાથી સંસ્કારિતા થાય તો રાષ્ટ્રના નાગરિકો ચારિત્ર્યવાન ઓજસ્વી અને તેજસ્વી બને.
જિનાગમમાં વર્ણવેલા આ દર્શ ધર્મ દ્વારા માનવીમાં રહેલી દરેક સંજ્ઞાનું સંસ્કરણ કરવામાં આવે, તો કુટુંબ અને રાષ્ટ્રનું હિત તો થાય જ, પરંતુ માનવીનું આત્મોત્થાન પણ જરૂર થાય.
ગુજરાતના એક અગ્રણી સમાજ સુધારક શ્રી મહીપતરામ રૂપરામ એમ માનતા હતા કે જૈન ધર્મથી ભારતવર્ષની અધોગતિ થઈ છે.
એકવાર શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી સાથે એમનો મેળાપ થયો. શ્રીમદ્જીએ પૂછ્યું, ભાઈ જૈન ધર્મ
સર્વ પ્રાણીહિત પરમાર્થ પરોપકાર, ન્યાય નીતિ, આરોગ્યપ્રદ, આહારપાન, નિર્વ્યસનતા, ઉઘમ આદિનો બોધ કરે છે?
૧૯
અહિંસા સત્ય, સંપ, દયા,
મહીપતરામ કહે ‘હા’
શ્રીમદ્જી કહે કહો દેશની અધોગતિ શાથી થાત? અહિંસા, સત્ય,
