________________
વિશ્વની ઘણી દાર્શનિક પરંપરામાં અહિંસા અંગેની સંક્ષિપ્ત વિચારણા આપણે કરી. એ ઉપરથી એટલું ફલિત થાય છે કે અહિંસા એક યા બીજી રીતે તમામ ધર્મને સ્વીકાર્ય છે જ એટલે અહિંસા તમામધર્મનો લધુતમ સાધારણ અવયવ છે.
અહિંસા સર્વને હિતકારી સર્વમાન્ય સિદ્ધાંત છે.
જૈનધર્મના પરિપ્રેક્ષ્યમાં અહિંસા
જૈન પરંપરામાં અહિંસાનો વ્યાપક રીતે ઉપલબ્ધ છે જૈનધર્મ અહિંસાપ્રધાન છે માટે જૈનોનું સ્વીકૃત સૂત્ર અહિંસા પરમોધર્મ છે. અહિંસા જ પરમ અને ઉત્કૃષ્ટ ધર્મ છે, અહિંસા જૈનધર્મનો પર્યાય છે, જૈન ધર્મની પ્રત્યેક સાધનામાં અહિંસાનું મધુર સંગીત વહેતું રહે છે તેથી મનુષ્ય આનંદવિભોર બને છે. જો માનવ અહિંસાની સાધનામાં સફળ થાય તો બાકીની અન્ય સાધનામાં આસાનીથી સફળ થઈ શકે.
અહિંસાનું મનોવૈજ્ઞાનિક વિશ્લેષણ
જૈનધર્મમાં અહિંસાના સિદ્ધાંતને મનોવૈજ્ઞાનિક આધારે સ્થાપિત કરવામાં આવ્યો છે. અહિંસાને અહત પ્રવચનનો સાર શુદ્ધ અને શાશ્વત ધર્મ રૂપે દર્શાવવામાં આવ્યો છે. ક્યારેક પ્રશ્ન ઊઠે, અહિંસાને ધર્મ કેમ માનવામાં આવે છે ? મનોવૈજ્ઞાનિક સ્તરે તેનો પ્રત્યુત્તર છે દરેક પ્રાણીમાં જિજીવિષા પ્રધાન છે દરેક જીવને સુખ અનુકૂળ છે દુ:ખ પ્રતિકૂળ છે માટે કોઈને ન હણવા, ન મારવા.
હિટલરની અનુમોદનાની ભયાનક્તા
કોઈ વ્યક્તિને પ્રત્યક્ષ કે પરોક્ષરૂપે કષ્ટ આપવામાં આવેતો હિંસા થવાની જ. કોઈ મજૂર માથે ખૂબ ભાર ઉંચકી હાંફતો જતો હોય, રસ્તામાં ભીડ હોય ત્યારે પ્રથમ તેને અનુકૂળ રસ્તો કરી આપવો તે પરોક્ષ રીતે અહિંસાચરણ થયું કહેવાય.
પ્રશ્ન એ ઉદભવે કે હિંસા કરવામાં વધુ પાપ, કરાવવામાં કે અનુમોદન કરવામાં વધુ પાપ, જૈન ધર્મ તો અનેકાંત વાદનું પ્રતિપાદન કરવાવાળો ધર્મ છે. દરેક સમસ્યાનો
= અધ્યાત્મ આભા
= ૧૨૬ =
૧૨૬
-
-
