________________
વિદ્યાનો સામાન્ય અર્થ જાણકારી થાય. પરંતુ શાસ્ત્રો અને ગ્રંથોના પરિશીલન દ્વારા વિદ્યાના અનેક અર્થ આપણને જાણવા મળે. વિશિષ્ટ મંત્રો અને સાધના દ્વારા જે શક્તિ કે સિધ્ધિઓ પ્રાપ્ત થાય તેને પણ વિદ્યા કહે છે. વિદ્યાગુરુ દ્વારા વિદ્યાર્થીઓને જે જ્ઞાન આપવામાં આવે છે તેને પણ વિદ્યા કહે છે પરંતુ જ્ઞાની પુરુષો તો તેને જ વિદ્યા કહે છે કે, “સા વિદ્યા યા વિમુક્તયે' બંધનમાંથી મુક્ત કરાવે તે જ સાચી વિદ્યા છે.
લોકિકવિદ્યા, વ્યક્તિનો આ ભવ સુધારે છે. આ ભવમાં આજીવિકા, ભૌતિક સુખ, પ્રતિષ્ઠા અને ઊંચું જીવનધોરણ આપે છે પરંતુ લોકોત્તર વિદ્યા માનવને માનસિક અને બોધ્ધિક બંધનોમાંથી દૂર કરાવી અને આત્મિક સુખના રાજમાર્ગ પ્રતિ લઈ જાય છે. જે ભવપરંપરામાંથી મુક્તિ અપાવનારી બને છે.
શંકરાચાર્યે વિદ્યાનું લક્ષણ બતાવતાં કહ્યું છે કે, વિદ્યાપિકા? બ્રહ્મગતિપ્રદાયા! વિદ્યા બ્રહ્મગતિ પ્રદાન કરે છે. ભગવદ્ગીતામાં, અધ્યાત્મવિદ્યાને સર્વશ્રેષ્ઠ વિદ્યા તરીકે બતાવી છે. સુવિદ્યા માતા સમાન સુખ દેનારી છે. એક સંસ્કૃત સુભાષિતમાં કહ્યું છે:
न राजहार्य, न च चौरहार्यं, न भातृभाचं नच भारकारम्! व्ययेकृते वर्धत एवं नित्यं, विद्याधनं सर्वधन प्रधानम्॥
જેને રાજા લઈ શકતો નથી, ચોર ચોરી શકતો નથી, ભાઈઓ ભાગ પડાવી શકતા નથી, જે વાપરવાથી વધે છે એવું વિદ્યાધન, સર્વધનોમાં શ્રેષ્ઠ છે.
સંતભર્તુહરિએ નીતિશતકમાં કહ્યું છે કે વિદ્યારહિત મનુષ્ય પશુ સમાન છે.
વિદ્યા વિનયથી જ શોભે, વળી વિદ્યાવાન વ્યક્તિના જીવનમાં વિનય-વિવેક અભિપ્રેત હોય.
૩ વિચારમંથન
૧ ૨૩ F
