________________
૨૬૪.
આદર્શ ગૃહસ્થાશ્રમ ગણાય છે, એટલું જ નહિ બલકે તેનું જીવન પશુ કરતાંય નિકૃષ્ટ ગણી શકાય.
ખળખળ વહેતી નદીઓ, છાયા અને ફળ આપતાં વૃક્ષો, મરણાંત સુધી મનુષ્યજાતની સેવા કરતાં પશુઓ, મનુષ્યજાત પાસેથી કશુંયે ન લેવા છતાં અથવા કદાચ અલ્પ લઈને જગતને બહુ બહુ આપે છે. આને સાચે પરેપકાર કહી શકાય. મનુષ્યજાતિ માટે વિશ્વશાળાનાં આ જીવતા જાગતાં પ્રત્યક્ષ દૃષ્ટાંત છે.
મનુષ્યમાત્રે પિતાની શક્તિ, સંપત્તિ, અધિકાર, ભાવના, શુભ વિચાર વગેરે વગેરે જે કાંઈ પિતાને પ્રાપ્ત થયું છે, તેનો લાભ વિનાસ્વાર્થે બીજાને આપે, તેનું નામ પોપકાર. આવા પરોપકારની આચરણયતા મનુષ્યના વિકાસ માટે અનિવાર્ય છે. સેવા
સેવા એ દાન અને પોપકાર કરતાં એકબે ડગલાં આગળની વસ્તુ છે. દાન અને પરેપકાર કરનાર મનુષ્ય સાધન આપીને અળગે રહી શકે. એવામાં એવું નથી. સેવામાં ધન કરતાં તન અને મનની વધુ આવશ્યકતા છે.
પિતાના કાર્યથી યશ મળે કે અપયશ મળી, કોઈ ધિક્કારે કે પ્રશંસે, છતાં સેવાભાવીનું હૃદય સમાન રહે, દર્દીના ગંધાતા વાતાવરણમાં પણ અગ્લાનપણે સેવા કરવાનું ન ચૂકે, તેના હૃદયને તારા અંત સુધી એકસરખા ચાલુ રહે કોઈ સાથે તેને ભેદબુદ્ધિ કદીયે ઉત્પન્ન ન થાય. આવી સેવાનું કાર્ય અમુક ઉચ્ચ કોટિ સુધી હૃદય ન પહોંચ્યું હોય ત્યાં સુધી શક્ય નથી. એથી જ ભર્તુહરિ કહે છે કે સેવાધર્મ પરમપદની ચરિનામાન્ય સેવાધર્મ યોગીઓને પણ સહજલભ્ય ન થાય તે કઠિન ધર્મ છે. છતાંય જેને વિકાસની અપેક્ષા છે, તેને તો તેની સાધના કયે જ છૂટકો.
