________________
અલિદાન આપી દીધું. હવે એ કામવાદ દફ્નાઈ જવાના છે, એ વિષે શંકા નથી. પરંતુ મુસ્લિમેા પ્રત્યે હિંદુને વિશ્વાસ બેસતાં હજુ વાર લાગશે. બીજી બાજુ પ્રજામાં અહિંસાને આઠે કાયરતા—અને હવે તા કાયરતાનું સંગઠિત સ્વરૂપ થયું છે, એટલે તે કાઢવા માટે ભરચક પ્રયત્ન કરવા પડશે. ત્રીજી બાજુ અસ્પૃશ્યતાનું તૂત ગામડાંએમાં તે એમ જ ઊભું છે. ચેાથી બાજુ સ્ત્રીમાં તાકાત અને સ્વમાન ખીલતાં જાય છે, પણ એમને ખ્યાલ પુરુષવર્ગમાં વ્યાપક નથી થયા. પાંચમી બાજી હમણાં હમણાં તે। મહારાષ્ટ્રી કહે છે, મુંબઇ અમારુ”; ગૂજરાતી કહે છે, ‘મુંબઈ અમારું—' આમ પ્રાંતીય સ’કુચિતતા પાંગરતી જાય છે. છઠ્ઠી બાજુ સત્તાની પડાપડીમાં નવાનવા રાજદ્વારી પક્ષે! ફૂટતા જાય છે. સાતમી બાજુ સત્તાનાં સૂત્રેા અને પ્રલેાભની વચ્ચે કોંગ્રેસમાં પેસી જવા પામેલાં કેટલાંક સ્વાર્થી તત્ત્વ કોંગ્રેસની કારકીર્દિ પર પીંછી ફેરવવામાં લાગી ગયાં છે. આઠમી બાજુ પડાશી પાકિસ્તાન હિંદી સંધના નાયકાની ભલાઈને સમજી ન શકવાને કારણે ઊલટા રાહ લઈ રહ્યું છે. નવમી બાજુ ભાગ્યે જ કાઈ એવા દિવસ જતે! હશે કે નાસી જવાના, આપઘાત કરવાના અથવા અગ્નિસ્નાન કરવાના પ્રસંગે। સમાજમાં ન બનતા હાય. દશમી બાજુ સમાજમાં સંગ્રહખારી અને નફાખારીએ માનવતાની હદ કથારનીયે વટાવી દીધી છે. અગિયારમી ખાજુ સ્થાપિત હિતે, જૂની અમલદારી રીતરસમેા અને પ્રત્યાઘાતી તા દેશમાં અંધાધૂંધી ફેલાવવા મથી રહ્યાં છે. બારની બાજી લાકશાહી પ્રથા પ્રમાણે માથાંદી મત પ્રમાણે રાજતંત્ર ચાલશે, તેમ છતાં માથાંઓને આની કશી જ ગમ નથી. સ્વરાજ્ય એટલે એકેએક માણસની જવાબદારી એવુ ઘેાડા જ લેાકેા સમજ્યા હોવાથી આ આપે! અને તે આપે!’ એવી સરકાર તરફ ખૂમે! નાખ્યા કરે છે. તેરમી ખાજી ધર્માંતે નામે હજુ છૂપી રીતે કામવાદનુ ઝેર ફેલાવાય છે અને વટાળવૃત્તિ પણ ચાલે છે.
१५
