________________
બેતાજ બાદશાહ
જમીન ને જેસના બહાને અંદરોઅંદર અથડામણ થવા લાગી. એ આંતરકલેશનો લાભ લઈને ટોપીવાળા પિતાની સત્તા જમાવવા લાગ્યા ને ધીમે ધીમે વેપારી મટી સત્તાધીશનું સ્થાન પ્રાપ્ત થતાં અંગ્લાડની હિંદમાં વેપાર કરતી કંપનીએ પિતાની હકુમત-સતા જમાવીને “કંપની સરકારના નામે હિંદમાં રાજઅમલ શરૂ કર્યો.
મુંબઈનું બારું તરતું બંદર હોવાથી કંપની સરકારને તેને ભગવટે કરવાની ઈચ્છા થઈ અને વાર્ષિક સે રૂપીયાના ભાડાથી ઈંગ્લાંડના રાજા પાસે તેણે તે ટાપુ ભાડે લીધે–પટે કરાવ્યો. પરંતુ તેના પાસેથી જંજીરાના હબસી સરદારે હુમલો કરી મુંબઈને ટાપુ પડાવી લીધો. જો કે લાંબે વખતે તે ટાપુ કંપની સરકારના કબજામાં આવી શકે પરંતુ તેની ગડમથલમાં કંપની સરકારને તેને ભોગવટો કરવાને લાભ મળ્યો નહિ.
આ સ્થિતિમાં કંપની સરકારનું ગુજરાતનું પાયતખ્ત (કડી) સુરતમાં હતું. તે વખતે સુરતમાં રાયચંદ દીપચંદ લાકડાને વેપાર કરતા. સુરતના પડખામાં સેનગઢ-વીયારાના વિશાળ જંગલો રહેવાથી ત્યાંનું લાકડું સુરતમાં ઠલવાતું અને તે વખતે સુરત, ગુજરાતનું ધીકતું બંદર હોવાથી કચ્છ-કાઠિયાવાડ ને કાચીન સુધી જ નહિ પણ અફઘાનિસ્તાન [મકા], અરબસ્તાન, જાવા, તુર્કસ્તાન, જંગબાર ને બ્રહ્મદેશના દૂર દેશાંતરે સાથે સફરી વહાણેને અવરજવર ચાલુ રહે એટલે માલના નીકાશની પણ ત્યાંથી સાનુકૂળતા હતી.
સુરતની આસપાસનો ફલકૂપ પ્રદેશ, રેશમ, છક, સોના-રૂપાના પતરાં-તારની બનાવટ, તથા રેશમી અને સુતરાઉ વણાટકામ, રંગાટકામ વગેરે હુન્નર-ઉદ્યોગ તેમજ અરબસ્તાન વગેરે દેશમાંથી આયાત
