________________
સપ્તભંગી પ્રદીપ.
૧૧૭
ભૂતળમાં “ધો નહિત ઘટ નથી, આ વાક્યની પ્રવૃત્તિ થાય છે. તેમજ પરરૂપ ભાવવાળા ઘટની અંદર પણ “ટો નાસ્તિ’ ધટ નથી આ વાક્યની પ્રવૃત્તિ થવી ઘણુંજ કઠણ થઈ પડશે કેમકે પરરૂપા ભાવવાળા ઘટમાં છે તો નાહિત ” યાને પટ નથી, આ વાક્યની પ્રવૃત્તિ થવીજ ઉચિત ગણાય
એ ઉપર સૂક્ષ્મ દૃષ્ટિએ વિચાર કરી એ ઘડાની અંદર જે પર રૂપાસત્ત્વ છે તે વિષયમાં તેજ પ્રશ્ન કર્તાને અમે પૂછીએ છીએ કેધટાદિની અંદર પરરૂપાસત્ત્વને શું પટાદિને ધર્મ માને છે અથવા ઘટને ધર્મ માને છે ? જે કદાપિ પ્રથમ પક્ષ માનશે તે વ્યાઘાત દોષ આવશે. કેમકે ઘટની અંદર રહેલા પરરૂપાસત્વ કહેતાં પટરૂપાસત્ત્વને પટને ધર્મ માનવામાં વ્યાઘાત દોષ આવે છે. પટના સ્વરૂનું અસત્વ પણું પટમાં તે રહે જ કેવી રીતે ? અને ઘટને ધર્મ પરરૂપાસત્ત્વને તે આપ લેકે માનતા નથી તે પછી સર્વથા શૂન્યતા સિવાય બીજું શું સમજવું.
કિંચ, તમેએ માનેલે પટને ધર્મ જે પરરૂપાસત્વ તે તો ઘટની અંદર જ છે, એ વાત તો તમારાથી બેલાયજ નહિ. કેમકે બીજાને ધર્મ બીજામાં કેવી રીતે રહેવા પામે ? આ વાત ઉપર બુદ્ધિમાનેએ ખાસ વિચાર કરવો જોઈએ.
બીજો પક્ષ માનવામાં ઘટમાં રહેલા પરરૂપાસત્વ કહેતાં પટરૂપાસત્વ જે છે તેજ ઘટ ધર્મ છે એમ માનવામાં તે વિવાદ જેવું છેજ નહિ. જેમ ભાવધર્મના સંબંધથી વસ્તુમાં ભાવસ્વરૂપપણું માનવામાં આવે છે તેમ અભાવ ધર્મના સંબંધથી વસ્તુમાં અભાવપણું માનવું જોઈએ. એવી રીતે માનવામાં જ “ઘરી નાસ્તિ' યાને ઘટ નથી આ પ્રયોગની ઉપપત્તિ પણ થઈ જવાની. જે
