________________
૧૧૬
સમભંગી પ્રદીપ.
તરસ્થી નીચે પ્રમાણે કરવામાં આવ્યું છે, તે બુદ્ધિપૂર્વક વિચારવા જોગ છે.
પ્રમાણેથી પ્રતીયમાન અનંત ધર્મવાળી વસ્તુની અંદર સ્વરૂપાદિની અપેક્ષાથી વિવક્ષિત જે સત્ત્વ અસત્વ રૂપ ધર્મો તેમાં લગાર માત્ર વિરોધને અવકાશ છે જ નહિ. કિંચ સ્વરૂપાદિ વડે ઉપલબ્ધ સત્તા સમયે પરરૂપાદિવડે અસત્વને અનુપલંભ છે. આવી રીતે તે કોઈ પણ બુદ્ધિમાન પ્રતિપાદન કરવામાં ઉત્કંડિત થાય જ નહિ. માટે સ્વરૂપાદિથી સત્વની માફક પર રૂપાદિથી અસત્ત્વની પણ ઉપસ્થિતિ જરૂર માનવી જોઈએ.
બીજું પણ એ સમજવાનું છે કે “ વસ્તુ કેવળ ભાવ ઉપજ છે. એ વાત પણ તદ્દન ખોટી છે. કેમકે એમ માનવાથી વરૂપની માફક પરરૂપથી પણ ભાવને જ પ્રસંગ આવશે અર્થાત્ પરરૂ૫થી પણ સત્તા માનવી પડશે. તથા વસ્તુ કેવલ અભાવ રૂપજ છે. આ વાત પણ અસત્યજ સમજવી. એવી રીતે માનવાથી તે પરરપની માફક સ્વરૂપથી પણ વસ્તુ સત્તાની ઉપલબ્ધિ બીલકુલ ન થવી જોઈએ—અર્થાત એમ માનવાથી તે વસ્તુ સત્તાનાજ જગતમાં અભાવ થઈ જવો જોઈએ. માટે પરરૂપથી અસત્વ વસ્તુમાં રહેલ છે અને સ્વરૂપથી સત્તા પણ તેમાં જ રહેલી છે. એ વાત જરૂર માનવી જોઈએ. - હવે પરરૂપાસત્વને અર્થ કેવી રીતે કરવો એની ઉપર વિચાર કરવામાં આવે છે.
જે કદાપિ એમ કહેવામાં આવે કે પરરૂપાસવન અર્થ પરરૂપથી અસત્ય છે, એમ કહેવામાં આવે તે પણ ઠીક ન ગણાય. કારણ કે તેમાં દેષને સંભવ છે. જેમ ઘટાભાવવાળા
