________________
(૪૨)
ઘટોત્કચ્છના પુત્ર હતા. એને નાનપણુથી સામ્રાજ્યનાં સ્વપ્નાં આવવા લાગ્યાં. પાતાનું પરિબળ વધારી ઇ. સ. ૩૦૮ .માં એણે પાટલીપુત્ર કબજે કરી ખીજા રાજાને પણ જીતી લીધા. ઈ. સ. ૩૨૦ માં એણે રાજાધિરાજ તરીકે રાજ્યાભિષેક કરાન્યા. તે પછી દશ વર્ષ અન્યા. તેની પછી તેના પુત્ર સમુદ્રગુપ્ત ગાદીએ આન્યા અને તેની પછી તેના પુત્ર બીજો ચંદ્રગુપ્ત રાજા થયા. આ ગુપ્ત રાજાઓની રાજ્યજ્યાની પણ પાટલી પુત્ર હતી. મહાકવિ કાલીદાસે પેાતાના રધુવંશમાં રઘુરાજાના દિવિજયનું જે વર્ણન કર્યું છે તે સમુદ્રગુપ્તના દ્વિવિજય ષ્ટિ આગળ રાખીને જ કર્યુ” હાય એવા સંભવ છે. સમુદ્રગુપ્ત એ વિશ્વવિજયી રાજા હતા. પુષ્યમિત્રની માફક એણે પણ બધા રાજાઓને જીતી અનવમેઘ યજ્ઞ કરેલા ! એણે લગભગ ૪૫ વરસ પય ત રાજ્ય કરેલ ઇ. સ. ૩૩૦ થી ૩૭૫ સુધી.
સમુદ્રગુપ્તના પુત્ર ખીજો ચંદ્રગુપ્ત એની ગાદીએ આવ્યે: એણે માળવા, ગુજરાત સૈારાષ્ટ્ર ઉપર રાજ્ય કરનારા શક ઢાકાને હરાવ્યા. ક્ષત્રપવ શના નાશ કરીને ઉચિનીનગરી જીતી લીધી. જેવી રીતે સમુદ્રગુપ્તે પૃથ્વીને જીતીને પરાક્રમા દિત્ય નામ ધારણ કરેલ તેવી જ રીતે ચ ંદ્રગુપ્તે વિક્રમાદિત્ય નામ ધારણ કર્યું. મહાકવિ કાલીદાસ એ ચંદ્રગુપ્ત-વિક્રમાદિત્યના કવિ હતા. એણે ઇ. સ. ૩૭૫ થી ૪૧૩ લગભગસુધી રાજ્ય કરેલું; એના સમયમાં ચીનાઇ સાધુ કાહિયાન આદેશમાં આવ્યા હતા. આ સમય પહેલાં રાજ્યધાની પાટલીપુત્ર અદલીને ગુપ્તરાજાઓએ અયાધ્યામાં સ્થાપી હતી.
