________________
१८
શ્રી દેવચંદ્રજી કૃત ચોવીશી ભાગ ૨ ગાથાર્થ - સર્વે પણ દ્રવ્યો સ્વદ્રવ્યાદિની અપેક્ષાએ સ્યાઅસ્તિ સ્વરૂપ છે. પરદ્રવ્યાદિની અપેક્ષાએ સ્યાદ્ નાસ્તિસ્વભાવવાળાં છે તથા જે નાસ્તિતા છે તે પણ અસ્તિસ્વરૂપ છે તથા અસ્તિતા અને નાસ્તિતા આ બન્ને ભાવો જો ક્રમસર સાથે વિચારીએ તો સર્વ દ્રવ્યો કથંચિત્ અસ્તિ અને કથંચિત્ નાસ્તિ એમ ઉભયભાવવાળાં પણ છે. || ૮ ||
વિવેચન :- જગતમાં રહેલાં સર્વે પણ દ્રવ્યો સ્વદ્રવ્ય, સ્વક્ષેત્ર, સ્વકાળ અને સ્વભાવને આશ્રયી અસ્તિપણે છે. આ રીતે સાદું અસ્તિપણું સર્વ દ્રવ્યોમાં રહેલું છે.
જે દ્રવ્ય સ્વદ્રવ્યાદિની અપેક્ષાએ અસ્તિસ્વરૂપ છે. તે જ દ્રવ્ય પર દ્રવ્યાદિની અપેક્ષાએ કથંચિત્ નાસ્તિસ્વરૂપ પણ છે જ. તથા અસ્તિસ્વરૂપ અને નાસ્તિસ્વરૂપ પરસ્પર વિરોધી હોવાથી એક જ કાલે એક જ શબ્દથી કહી શકાતું નથી. માટે યુગપદની અપેક્ષાએ સ્યાદ્ અવક્તવ્ય પણ અવશ્ય છે જ.
આ રીતે વસ્તુસ્વરૂપ વિચારતાં (૧) ચર્િ તિ, (૨) દ્ નતિ, (૩) યાત્ સવજીવ્ય આ ત્રણ ભાંગામાં વસ્તુનું પૂર્ણ સ્વરૂપ આવી જાય છે માટે આ ત્રણ ભાંગા સકલાદેશના કહેવાય છે કારણ કે ન્ પ્તિ નામના પ્રથમ ભાંગામાં પ્તિ શબ્દમાં વસ્તુ હોવારૂપ સ્વરૂપ આવ્યું. અને ચાલ્ શબ્દમાં નાતિ રૂપ અને નવજીવ્ય રૂપ સ્વરૂપ પણ આવ્યું એમ વસ્તુનું પૂર્ણ સ્વરૂપ આવવાથી સકલાદેશ કહેવાય છે.
તેવી જ રીતે “સત્ નાસ્તિ આ ભાંગામાં પણ નાતિ શબ્દમાં ન હોવાવાળું સ્વરૂપ અને યાત્ શબ્દમાં ગતિ સ્વરૂપ અને વચ્ચે સ્વરૂપ આવ્યું માટે સકલાદેશ થયો. તેવી જ રીતે સ્ મવચ્ચે નામના ત્રીજા ભાગમાં આવવ્ય શબ્દમાં માત્ર સ્વરૂપ અને સ્થાન્િ શબ્દમાં ગતિ તથા નાતિ સ્વરૂપ આવવાથી વસ્તુનું પૂર્ણસ્વરૂપ આવ્યું છે તે માટે તે સકલાદેશ કહેવાય છે.
