________________
પુદ્ગલ ગીતા
૩૯ ચેતનકું પુદ્ગલ કેનિશદિન, નાનાવિધ દુઃખ ઘાલે. પણ પિંજર ગત નાહરની પેરે, જોર કછુ નવિ ચાલે પટા.
સંતો ગાથાર્થ: આ જીવ દ્રવ્યનો જ્ઞાનગુણ અનંતો અને અપાર છે. પરંતુ તે જ્ઞાનગુણ પુદ્ગલ દ્રવ્ય ઢાંકી દીધો છે. જે આ આત્મદ્રવ્ય અનંત અનંત શક્તિઓ ધારક છે. તે પણ આ રીતે કાયર (નિબળો બની ગયો છે. અનંત શક્તિના ધારક એવા આ આત્માને આ પુદ્ગલ દ્રવ્ય આ રીતે રાત-દિવસ જુદા જુદા પ્રકારનાં અનેક જાતનાં દુઃખોમાં નાખે છે. પરંતુ આ જીવનું તે પુદ્ગલ સામે કંઈ ચાલતું નથી. જેમ પાંજરામાં પુરાયેલા જંગલી પ્રાણીનું બળ ઘણું હોવા છતાં પાંજરામાં પુરાવાના કારણે કંઈ પણ જોર ચાલતું નથી. તેમ અહીં પણ સમજવું. પ૭-૫૮
ભાવાર્થ આ ચેતન દ્રવ્ય તો અનંતી ચેતનાનો સ્વામી છે. અનંત જ્ઞાનગુણનો ધણી છે. તે જીવદ્રવ્યનો જ્ઞાનગુણ અનંત અને અપાર તથા અખુટ છે. તો પણ તે ગુણને આ પુદ્ગલ દ્રવ્ય (કાર્મણવર્ગણાના પરમાણુઓએ તથા પરદ્રવ્યના રાગે) ઢાંકી દીધો છે. આવૃત કરી દીધો છે. જે આ આપણો આત્મા છે. તે અનંત બળ અને અનંતવીર્યનો સ્વામી હોવા છતાં કર્મયુગલોના ઉદયને લીધે અને અજીવદ્રવ્યોની પ્રીતિના કારણે કાયર બની ચુક્યો છે. સર્વથા બળ વિનાનો બનેલો છે.
આવા અનંત શક્તિના ધારક ચેતનને આ પુદ્ગલ દ્રવ્ય રાત દિવસ મોહબ્ધ અને વિકારી તથા વિલાસી કરવા દ્વારા અનેક પ્રકારનાં દુઃખો આપે છે. તેની સામે આ જીવનું મોહબ્ધ હોવાના કારણે કંઈ ચાલતું નથી. જેમ પાંજરામાં પુરાયેલો કોઈ સિંહ જેવો બળવાન જંગલી પ્રાણી હોય તો પણ તેનું કંઈ ચાલે નહિ. તેમ પુદ્ગલ દ્રવ્યના રાગમાં અંજાયેલા આ જીવનું પણ કંઈ જોર ચાલતું નથી. //૫૭-૫૮.
