________________ પ્રકરણ-૩ઃ પ્રશ્નોત્તરી 149 ભ્રાન્તિઓનો-એકાંતવાસનાનો ત્યાગ કરેલો જ હોય છે. બાહ્યથી છોડવાનો સમય ન રહ્યો હોય કે સંયોગો અનુકૂળ ન હોય તો જ તે અસત્યમાં બેસી રહે છે, બાકી તો શિવરાજર્ષિની જેમ છોડી દેવાનું જ કામ કરે છે. નજીકનું ઉદાહરણ જોઈએ તો સ્થાનકવાસી પંથમાં દીક્ષિત થનારા પૂજ્યપાદ આત્મારામજી મહારાજાને સ્થાનકવાસી પંથ ખોટો અને મૂર્તિપૂજક પંથ સાચો સમજાઈ ગયો, તે પછી પણ તેઓશ્રી સંયોગોને આધીન અમુક વર્ષ ત્યાં રહ્યાં છે, પરંતુ સંયોગો અનુકૂળ થતાં તુરંત એ અસત્યનો ત્યાગ કરી સત્યનો સ્વીકાર કરી લીધો છે. - બીજી વાત, મોક્ષમાર્ગની ચાર પૈકીની પ્રથમ અપુનબંધક ભૂમિકામાં પ્રાપ્ત થતી “માનુસારિતા’ સમ્પર્વની પૂર્વાવસ્થા સ્વરૂપ છે અને દેશવિરતિ અને સર્વવિરતિ અવસ્થામાં જે માર્ગાનુસારીપણું હોય છે, તે માર્ગની યથાવસ્થિત પ્રવૃત્તિના પ્રારંભ અને વિકાસ સ્વરૂપ હોય છે. - અગત્યની એક વાત અહીં જણાવવી જરૂરી છે કે - પ્રભુના શાસનમાં કલિકાલના પ્રભાવે જ્યારે જ્યારે વિવિધ પ્રકારના મતો-પંથો સ્વમતિકલ્પનાથી નિકળ્યા હતા, ત્યારે ત્યારે તેનો પ્રતિકાર તત્કાલીન માર્ગસ્થ સમર્થ મહાપુરુષોએ કરેલો જ છે. યાવત્ તેની સમીક્ષા કરનારા ગ્રંથો પણ લખાયા છે. તેમ છતાં એ સ્વકલ્પિત મત-પંથ પ્રવર્તાવનારાઓને સમજાવીને સાચા માર્ગમાં લાવી ન શકાયા હોય કે તેમના ખોટા મતના પ્રસારને અટકાવી ન શક્યા તે જુદી વાત છે. પટ્ટકના સંદર્ભમાં વાત કરીએ તો અન્યના મતને તેમનો મત શાસ્ત્રાનુસારી છે' - તેવું પૂહરસૂરીજી મહારાજાએ પણ એમના પટ્ટકમાં ક્યાંયે લખ્યું નથી. તેથી એ પટ્ટક સંઘર્ષ ટાળવા માટે કરાયો હશે એવું માનવું વધારે ઉચિત છે અને પૂ. હરસૂરિજી મહારાજાના પહેલાના મહાપુરુષોના સમયથી તેઓની સાથે વંદનાદિના વ્યવહારો ન હતા એ પણ યાદ રાખવાની જરૂર છે.
