________________
સર્વથા અવિકસિત જ હાય છે. છતાં એ ભૌતિક પદાર્થોને (જડતત્ત્વ) જે વિકાસ દેખાય છે, તેમાં પણ માણુસની સૂક્ષ્મ અને વૈજ્ઞાનિક બુદ્ધિના જ પ્રત્યક્ષ ચમત્કાર છે. અન્યથા ભૂમિપર પડેલા લેાઢાના ટૂકડાઓ પણ સંસારના નાશ કરવા સમથ અની શકે છે. પરન્તુ તેમ થયેલું કોઇએ પણ જોયું નથી અને જાણ્યું નથી.
જ્યારે ચૈતન્ય ગુણમય જીવાત્માના ચૈતન્યને હાસ અને વિકાસ પ્રત્યક્ષરૂપે આપણે જોઈ શકીએ છીએ અને અનુભવી શકીએ પણ છીએ.
જીવાના એક પ્રકાર એવા છે કે જે ભયંકર ગરમી. 'ડી તથા ચેામાસાના ધેાધમાર વર્ષાંદને સહન કરે છે. છતાં એક સ્થાનને છેડી રળામતાપેષ તથાનપરિધારા समर्थाः सन्तस्तिष्ठन्तीत्येवं शीलाः स्थावराः " આ ન્યાયે આજે કયાંએ પણ જઇ સકતા નથી. એમની માટી મેટી શાખાઓ કાપી દેવામાં આવે અથવા ચૂલા ઉપર મૂકીને માફી દેવામાં આવે, ચપ્પુ કે કુહાડા વડે છેદન, ભેદન કરવામાં આવે, તે પણ પેાતાને થતી અસહ્ય વેદના ખીજાને જણાવી શકતા નથી. પૃથ્વી, પાણી, અગ્નિ, વાયુ અને વનસ્પતિ એ પાંચ ભેદ એકેન્દ્રિય જીવના છે. સ્થાવરનામ કર્મીના ઉદયથી તે જીવાને સ્થાવરત્વ (એકેન્દ્રિયત્ન) પ્રાપ્ત થયેલુ છે. ખાણમાંથી ગમે તેટલા પત્થર, કોલસા, હીરા, સુવર્ણ, ચાંદી વિગેરે કાઢી લેવામાં આવે તે પણ તે પદાર્થીની ઉત્પત્તિ ખધ થઈ જતી નથી કારણકે તે પદાર્થાં ખાણુમાં રહે છે ત્યાંસુધી જીવાશ્રિત જ ઢાય છે. પાણીની સચેતનતા આગમ અને અનુમાનથી સિદ્ધ છે. અગ્નિને પણ વાયુભક્ષની આવશ્યકતા આ બાળગોપાળ પ્રસિદ્ધ છે, સ્વયં પ્રેરિત ગતિના માલિક
