Chandshastram

SR No.: 023483
Original Sutra Author: N/A
Author: Pingalacharya, Kedarnath
Publisher: Parimal Publications
Publication Year: 1994
Total Pages: 322
Language: Sanskrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari
File Size: 20 MB

Page 169

काव्यमाला।
'देव इन्टो नराशसं (1) स्त्रिवरूथस्त्रिवन्धुरो (२) देवमिन्द्रमवर्धयत् (३)। गगनं शितिपृष्ठानामाहितः (४) सहस्रेण प्रवर्तते (५) मित्रावरुणेदस्य होत्रमहतो (६) बृहस्पतिः स्तोत्र (७) मश्विनाध्वर्यवं (८) वसुवने वसुधेयस्य वेतु यज (९)॥'
(यजुर्वेद-अ० २८ मं० १९) धृत्यष्टिशक्करीजगत्यः।४।५॥ कृतेरधस्ताद्धृतिरष्टिः शक्करी जगतीत्येते शब्दाः क्रमेण व्यवस्थापनीयाः ।। पृथक्पृथक्पूर्वत एतान्येवैषाम् । ४।६॥ एषां धृत्यादीनां पूर्वतः पृथक्पृथगेतान्येव शब्दरूपाणि विन्यसेत् । पृथक्पृथग्ग्रहणं प्रत्येकं पूर्वत्वज्ञापनार्थम् । अन्यथा हि समुदायपूर्वत्वमेषां स्यात् । तेनायमर्थः-धृतिशब्दात् पूर्व धृतिशब्दः, अष्टिशब्दात्पूर्वमष्टिशब्दः, शक्करीशब्दात्पूर्व शक्करीशब्दः, जगदीशब्दात् पूर्व जमातीशब्दः ॥ द्वितीयं द्वितीयमतितः । ४ । ७॥
अत्र द्वितीयं द्वितीयं शब्दरूपमतिशब्दात्परतः प्रयोक्तव्यम् । एवं सत्युत्तरेषां छन्दसामेताः संज्ञाः क्रमेण भवन्ति । तत्र षट्सप्तत्यक्षरमतिधृतिः । यथा
'स हि शों न मारुतं तुविष्वणि (1) रमस्वतीपूर्वस्विष्टनि (२) रानास्त्रिष्टनिः (३) । आदव्यान्यादि (१) यज्ञस्य केतुरर्हणा (५)। अर्ध सास्य हर्षतो हषीवतो (६) विश्व जुषन्त पन्या (७) नरः शुभेन पन्थाम (८)॥' (ऋग्वेदे-अ०२ अ. १ व० १३ मं० १) द्वासप्तत्यक्षरं धृतिः । यथा'अवर्मह इन्द्र दाहहि श्रुधी नः (१) शुशोच हि द्यौःक्षा न भीषाँ अद्रियो (२) घृणान भीषा अद्रिवः (३)। शुष्मितमो हि शुष्मिमि (8) धैरुयेमिरीयसे (५)। . अपूरुषघ्नो अप्रतीत घर सत्त्वमि (६) स्त्रिसप्तः शुदसत्वमिः (७) ॥' (ऋग्वेदे-अ०१ अ० १ व० २२ मं० ६)
अष्टषष्टयक्षरमत्यष्टिः । यथा'अदर्शि गातुरुरवे वरीयसी (१) पन्था तस्य समयंस्त रश्मिभि (२) श्चक्षुर्भगस्य रश्मिभिः (३) । युक्षं मित्रस्य सादन (8) मर्यम्णो वरुणस्य च (५)। अर्थादधाते बृहदुक्थ्यं वयं (६) उपस्तुत्य बृहद्वयः (७)॥'
(ऋग्वेदे-अ० २ अ० १ व० २६ मं० २) चतुःषष्ट्यक्षरमष्टिः । यथा'त्रिकद्रुकेषु महिषो याशिरं (१) तुविशुष्मस्तृपत्सोममपिब (२) द्विष्णुना सुतं १. एषु व्यूहान्यूनता परिहार्या.