________________
૩૮૨
શ્રીસિદ્ધહેમચન્દ્રશબ્દાનુશાસન સમાધાનઃ- આ સૂત્રોક્ત દીર્ઘવિધિમાં ‘શત્રાના ૫.૨.૨૦' વિગેરે સૂત્રપ્રાપ્ત ઋહિત્ સત્ (શ) વિગેરે પ્રત્યયોનું ગ્રહણ ન થતા માત્ર મ (મા), મા વિગેરે વિ પ્રત્યયોનું ગ્રહણ થાય તે માટે આ સૂત્રમાં ગ્રહણ કરાતા મા પ્રત્યયમાં અનુબંધ દર્શાવ્યો છે. તેથી તૃપ્રત્યયાત પવન, નર વિગેરે પ્રયોગસ્થળે આ સૂત્રથી સ્વરનો દીર્ઘ આદેશ નહીં થાય. સાધનિકા નીચે પ્રમાણે કરવી.
(a) પન્ – ‘ત્રીનશો .૨.૨૦' + + શતૃ, 'શર્તર્થન....૦ રૂ.૪.૭૨' પ + શત્ + શg, તુચા૨.૨.૨૨રૂ' પ + શતૃ = પવત્ + fસ, ક વિત: ૨.૪.૭૦' પદ + fણ, જ રીર્ષo .૪.૪' × પ્રયત્ન “ચ ૨.૨.૮૧ થી... પાન
(b) નરમ્ - “પોડતૃઃ .૨.૨૭રૂ' થી+ + અg, 'નામનો પુvો. ૪.રૂ.૨' નન્ + અતૃ = નરર્ + fસ, ‘વિત: ૨.૪.૭૦' નરર્ + fસ, કીર્ધદ્યા© ૨.૪.૪૫' - નરેન્દ્ર, જપી ૨૨.૮૨' - નરનારા
લુણાતુનઝુન્ પુ િ.૪. बृ.व.-क्रुशः परो यस्तुन् तस्य शेषे घुटि परे तृजादेशो भवति, पुंसि-पुंलिङ्गविषये। क्रोष्टा, क्रोष्टारो, क्रोष्टारः, क्रोष्टारम, क्रोष्टारो, अतिक्रोष्टा, प्रियक्रोष्टा। बहुव्रीहौ * अरि: बहिरङ्गमन्तरङ्गे * इति ऋदिल्लक्षण: જ મવાિ સીવ? કૃપક્ષોનિ વનનિરત્યે? જોહૂના વ? કે દો દો છું" इत्यकृत्वा तृज्वचनं तृस्वस्रादिसूत्रेणाऽऽरर्थम् ।।११।। સૂત્રાર્થ – પુંલિંગના વિષયમાં રજૂ ધાતુથી પરમાં રહેલા તુન્ પ્રત્યયનો શેષ (સંબોધન એકવચનના) સિ
પ્રત્યય સિવાયના પુ પ્રત્યયો પરમાં વર્તતા તૃણ્ આદેશ થાય છે. વિવરણ:- (1) આ સૂત્રમાં લૂ થી પરમાં રહેલા તુન્ તો વૃદ્ આદેશ કરવાનું કહ્યું છે, વૃદ્ વિકાર કરવાનો નથી કહ્યો. આથી તૃન્ના એકાદ અંશનો તૃજૂઆદેશન થતા આખા તુન્ નો તૃત્ આદેશ ઘશે. આદેશ અને વિકારની બાબતમાં વ્યવસ્થા બતાવતા વિદ્વાનજનોએ કહ્યું છે કે “પ્રકૃતિ કે પ્રત્યયાદિના એક અંશમાં જે ફેરફાર થાય તેને વિકાર કહેવાય અને પ્રકૃતિ કે પ્રત્યયાદિનો સંપૂર્ણ ઉપમદ (ફેરફારો થાય તેને આદેશ કહેવાય.”
(2) આસૂત્રમાં પુંલિંગના વિષયમાં સુ થી પરમાં રહેલા તુન્ નાતૃઆદેશની વાત છે. તેથી પ્રવ: કોરા થયાઃ સા અથવા પ્રિવ: કોષ્ટા (ત્ત) તત્ વિગ્રહાનુસારે સમાસ પામી જયારે પ્રયોછુ શબ્દ નિષ્પન્ન થાય ત્યારે તે અનુક્રમે સ્ત્રીલિંગ અને નપુંસકલિંગના વિષયમાં હોવાથી આ સૂત્રથી પ્રિયaોણુન્ ગત ર્ (શ્નો) થી પરમાં રહેલા તુન્ (દુ) નો તૃ આદેશ નહીં થાય.
