Siddhahemchandra Shabdanushasan Gujarati Vivaran Adhyay 01 04

SR No.: 023416
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Author: Prashamprabhvijay
Publisher: Syadwad Prakashan
Publication Year: 2012
Total Pages: 564
Language: Gujarati, Sanskrit
Classification: Book_Gujarati & Book_Devnagari
File Size: 36 MB

Page 296

૧.૪.૨
૨૩૯ આ ત્રણે સ્થળે ય વિગેરે નામો નામિસ્વરાન નથી. માટે તેમના સંબંધી સિ-મમ્ પ્રત્યયનો આ સૂત્રથી લુક ન થયો.
(6) પાણિનીય તંત્રને અનુસરનારા 'ઉત્પલ’ વિગેરે વૈયાકરણો નપુંસકલિંગ વતુર્ શબ્દસંબંધી સિપ્રત્યયોના વિકલ્પ લુક ઇચ્છે છે, તેથી તેમના મતે પ્રિય તુન્ શબ્દના પ્રિય તત્તમ્ અને પ્રવવતુમ્ આ બે પ્રયોગ સિદ્ધ થાય છે. યદ્યપિ પાણિનીય તંત્રમાં લુપ-લુક ઉભયસ્થળે ‘ને નુમતાસ્ય (T.ફૂ. ૨..૬૩)' સૂત્રથી સ્થાનિવદ્ભાવનો નિષેધ કર્યો છે. તેથી પ્રિય તુન્ નામને લાગેલા સિ-મમ્ પ્રત્યયોનો લુક આદેશ કરવામાં આવે તો પણ લુક થયેલા સિ-પ્રત્યયોનો સ્થાનિવર્ભાવ ન માની શકાતા તેમના મતે પ્રિયવેત પ્રયોગ આમ તો સિદ્ધ ન થઇ શકે, છતાં નગ્ન નિદિન' ન્યાયના કારણે ' તુમતાસ્ય (T.ફૂ. ૨.૨.૬૩)' સૂત્રની અનિત્યતા મનાતાલુકૂ થયેલા સિ-મ પ્રત્યયોનો સ્થાનિવદ્ભાવ મનાવાથી તેમના મતે પ્રિયપતપ્રયોગ સિદ્ધ થઇ શકે છે.
(7) શંકા - પૂર્વસૂત્રથી અનુવર્તતા નુ પદ દ્વારા જ આ સૂત્રથી નામ્યન્ત નપુંસકલિંગ નામ સંબંધી રિ-મમ્ પ્રત્યયોનો લોપ થઇ શકે છે. તો આ સૂત્રમાં નુ પદનું ગ્રહણ કેમ કર્યું છે?
સમાધાન - પૂર્વસૂત્રથી અનુવર્તતા નુ પદને આશ્રયીને જે નામ્યન્ત નપુંસકલિંગ નામ સંબંધી રિ-કન્ પ્રત્યયનો લોપ કરવામાં આવે તો ‘તુશ્રુ. ૭.૪.૨૨૨' પરિભાષાથી તે લુ થયેલા સિ-મમ્ પ્રત્યયોના
સ્થાનિવર્ભાવનો નિષેધ થતા હસ્વસ્થ પુન: ૨.૪.૪૨' વિગેરે સૂત્રોથી વારે!, દેત્રપો !, દે વાર્તા, પ્રિતિ કુત્રમ્ વિગેરે ઈષ્ટ પ્રયોગો સિદ્ધ ન થઇ શકે અને જો સૂત્રમાં નુ પદનું ગ્રહણ કરી ઉત્તમ પ્રત્યયોનો લોપ કરીએ તો થાનીવાવ ૭.૪૨૦૨'પરિભાષાથી તે લુક થયેલા સિં- પ્રત્યયોનો સ્થાનિવદ્ભાવ મનાવાના કારણે હ્રસ્વસ્થ M: ૨.૪.૪૨' વિગેરે સૂત્રોથી ઉપરોકત રે વારે! વિગેરે ઇટપ્રયોગ સિદ્ધ થઈ શકે છે. માટે આ સૂત્રમાં સુન્ના બદલે નુ પદનું ગ્રહણ કર્યું છે માદા.
વાડચતઃ પુમાંટા રે ૨.૪.દરા
(2)
(
बृ.व.-यो नाम्यन्तः शब्दोऽन्यतो विशेष्यवशानपुंसकः स टादौ स्वरे परे पुंवद् वा भवति, यथा पुंसि नागम-हस्वो न भवतस्तथाऽत्रापि न भवत इत्यर्थः। ग्रामण्या ग्रामणिना कुलेन, ग्रामण्ये ग्रामणिने कुलाय, ग्रामण्यः ग्रामणिनः कुलात्, ग्रामण्यः ग्रामणिनः कुलस्य, ग्रामण्योः ग्रामणिनोः कुलयोः, ग्रामण्याम्, ग्रामणीनां कुलानाम्, ग्रामण्याम् ग्रामणिनि कुले ; एवम्-का कर्तृणा, कत्रे कर्तृणे, कर्तुः कर्तृणः, कों: कर्तृणोः, कर्तृणाम् ૨, રિ ળિ; શુ વિને, શુ વિના, વ્યો વનો, જુવો વિનિ; મૂર્વ મૃદુ, મૃતો મૃગુ, मृद्वोः मृदुनोः, मृदौ मृदुनि ; चित्रगवे चित्रगुणे; अतिराया अतिरिणा ; अतिनावा अतिनुना ; अहंयवे अहंयुने ; कुमारीवाचरतीति क्विप्, कुमारीवेच्छतीति क्यन्, विप्, कुमार्य कुमारिणे कुलाय। अन्यत इति किम्? त्रपुणे,