________________
ઉપસ્થિત થઈને માનપાન પામવા કરતાં દુષ્કાળગ્રસ્તોની વહારે ધાઈને પ્રજાની સેવા કરવાના પરમાર્થને જ અગ્રિમતા આપી અને એવી સેવા બજાવી કે, જેથી ખુશ થઈને અંગ્રેજ સરકારે શેઠને ‘સી આઈ આઈ’જેવા ઇલકાબથી બિરદાવ્યા.
ધાર્મિકતા અને ધનિકતા સ્પર્ધાપૂર્વક શેઠના જીવનમાં વૃદ્ધિંગત બનતી ચાલી, એમ એમ એમની પ્રવૃત્તિઓમાં પરમાર્થ અને લોકહિતની ભાવનાની ભરતી આવતી જ ગઈ. અનેક હિન્દુ તીર્થોમાં ધર્મશાળાના નિર્માણ ઉપરાંત સામાજિક દૃષ્ટિએ સેવાનાં ગણાય, એવાં અનેક કાર્યો પાછળ સંપત્તિનો પાણીની જેમ સર્વ્યય કરનારા મોરારજી શેઠે ઈ.સ. ૧૮૮૦માં વેપાર ધંધામાંથી નિવૃત્ત બનીને ધાર્મિકક્ષેત્રે જ પ્રવૃત્ત રહેવાની ભાવના એક અંગ્રેજ મિત્ર સમક્ષ વ્યક્ત કરી હતી, ત્યારે એમની વય માત્ર ૪૬ વર્ષની જ હતી.
શેઠ આવી ભાવના-સૃષ્ટિમાં વિચરી રહ્યા હતા, પણ વિધાતાના વિધાનમાં એંધાણ કોણ કળી શકે! એ વિધાન તો એકદમ ચિત્રવિચિત્ર જ હતાં. પૂનાના પ્રવાસે ગયેલા મોરારજી શેઠ ઘોડા પરથી ગબડી પડ્યા અને પથારીવશ બન્યા. આ પથારી એમના માટે મૃત્યુશય્યા બનતાં તા. ૧૬/૧૦/૧૮૮૦ના સ્વર્ગવાસી બન્યા. એ વખતના વગદાર અને માતબર ગણાતા અખબાર ‘ટાઇમ્સ ઓફ ઇન્ડિયા' એ સ્વતંત્ર તંત્રીલેખ લખીને શેઠને શ્રદ્ધાંજલિ આપી.
એ શ્રદ્ધાંજલિમાંથી જાણે એવી સૂરાવલિ રેલાઈ રહી હતી કે, ધાર્મિકતા સુવર્ણ સમી છે, જ્યારે ધાર્મિકતા સહિતની ધનિકતા તો સુવર્ણમાં સુગંધના સંગમ સમી છે. શેઠ મોરારજી ગોકુળદાસનું જીવન એટલે જ સુવર્ણ અને સુગંધનો સમાગમ !
સંસ્કૃતિની રસધાર : ભાગ-૪
૯૯
