________________
મરણસમાધિઃ એક અધ્યયન
18
પદ્ય-ગદ્યાત્મક આસૂત્રમાં પાંચ પરમેષ્ઠિને નમસ્કાર, સર્વજીવો પ્રત્યેક્ષમાપના, ૧૮ પાપસ્થાનકનો ત્યાગ અને શરીરના મમત્વત્યાગની પ્રરૂપણા છે. ૬.૨ આઉરપચ્ચકખાણ:
૧૩માં ક્રમાંકનું આતુરપ્રત્યાખ્યાન ૩૪ ગાથાનું છે જેમાં અવિરતિનું પ્રત્યાખ્યાન અને મિથ્યાદુષ્કતની ગહ, મમત્વનો ત્યાગ, ૧૮ પાપસ્થાનકનો ત્યાગ, અરિહંતાદિના સ્મરણનો ઉપદેશ છે. ૬.૩ આઉરપચ્ચકખાણ:
૧૬મા ક્રમે આવેલું આતુરપ્રત્યાખ્યાન ઉપરના બે સૂત્રોના પ્રમાણમાં મોટું છે તેથી બૃહ આતુરપ્રત્યાખ્યાન તરીકે પણ ઓળખાય છે. પં. અમૃતલાલ ભોજકે આ પ્રકીર્ણકનું સંપાદન કર્યું છે, જેમાં ૭૧ ગાથાઓ છે; પણ જૈન સાહિત્યના બૃહદ ઈતિહાસ ભાગ-રમાં જગદીશચંદ્ર જૈન તેની ૭૦ ગાથાઓ નોધે છે. આ આતુરપ્રત્યાખ્યાન વીરભદ્રાચાર્યની રચના છે. વીરભદ્રાચાર્યવિક્રમના ૧૧માં શતકમાં થઈ ગયા છે. ૧૯
વીરભદ્રાચાર્યકૃત આ પ્રકીર્ણક પદ્ય-પ્રાઘાત્મક છે. પ્રારંભની ૧૦ગાથાઓ પછી ૧૧મું સૂત્ર ગદ્યપે છે. તે પછીની રચના પદ્યરૂપે છે.
મરણના સંબંધી પ્રત્યાખ્યાન વગેરેની વાત અહીં કહેવાઈ છે તેથી આનું બીજું નામ અન્તકાલ પ્રકીર્ણક પણ છે.૨૦ શ્રી ભગવતીસૂત્રના ૧૩મા શતકના ૭મા ઉદ્દેશકમાં મરણના વિવિધ પ્રકારનું વિસ્તારથી વર્ણન છે. પ્રસ્તુત ગ્રંથનો મૂળસ્રોત ભગવતીસૂત્ર પણ હોઈ શકે. દિગંબર સંપ્રદાયના મૂલાચાર ગ્રંથમાં પણ આ પ્રકીર્ણકની ઘણી ગાથાઓ મળે છે. તેથી આ પ્રકારની રચનાની પ્રાચીનતાનો ખ્યાલ આવે છે. ૧૭. જૈન સાહિત્યનો બૃહદ્ ઈતિહાસ, ભા.૨. જગદીશચન્દ્ર જૈન. પૃ. ૨૭૮. ૧૮. પઈર્ણયસુત્તાઈ ભા.૧, પ્રસ્તાવના, પૃ.૫૫. ૧૯. જુઓ પઈણયસુત્તાઈભા.૧, પ્રસ્તાવના. પૃ.૧૮-તથા બૃહથ્રિપનિકામાં પણ
મારાથનાપતી ૨૦૭૮ વર્ષે વીરમદ્દાવાર્યતા' એવો ઉલ્લેખ છે. તેથી
વીરભદ્રાચાર્યનો સમય ૧૧મી સદી નક્કી થાય છે. ૨૦. જૈન. સા..ઈ. ભા.૨, પૃ.૩૪૭. ૨૧. જુઓ પરિશિષ્ટ ૧.
