________________
મરણસમાધિ: એક અધ્યયન
214
એટલે કે જીવનભર સત્કાર્ય, સદ્ધર્મ, સદ્ભાવ વગેરેથી મેળવેલું પુણ્ય પણ અંતિમ સમયે જો સ્વસ્થતા સમાધિ ન અપાવી શકે તો મૂલ્ય વગરના બની જાય છે. કારણ કે અંતિમ સમયે જો સમાધિ ન રહે, કલેશ, કષાય, આધિ, ઉપાધિમાં જીવ સંડોવાઈ જાય તો આર્તધ્યાન અથવા રૌદ્રધ્યાનમાં પડી જાય અને તેમ થતાં સદ્ગતિ મળવી મુશ્કેલ બની જાય, કદાચ વિપરીત સામગ્રીઓ મળે, પૂર્વકાલની કરેલી સુંદર આરાધનાઓ કરમાઈ જાય અને નવું અશુભ કર્મબંધાય, આ કારણે અંતિમકાળની ઘડીઓ સંપૂર્ણ સાવઘદશામાં શ્રી જિનકથિત આરાધનાઓમાં વ્યતીત થવી જોઈએ.
સર્વ ગતિઓમાં મનુષ્યગતિ શ્રેષ્ઠ છે, તેમાં ચારિત્રપ્રાપ્તિ શ્રેષ્ઠ છે અને તેમાં પણ સમાધિમરણ સર્વશ્રેષ્ઠ છે. અહિંસા, સત્ય, અચૌર્ય અને બ્રહ્મચર્ય એ જૈન ધર્મના ચાર મૂળભૂત પાયા છે. આ ચારે પાયા માણસના જીવનમાં વિચાર, વાણી અને વર્તનમાં સંયમ માંગી લે છે. જૈન સાધુ આ ચારે પાયાનું સુંદર જતન કરી શકે છે. અને તેથી જ કર્મોની જાળને તોડવા સજ્જ થયેલો માણસ પહેલાં આ સંસારની માયાજાળને તોડી સાધુ થાય તો તે ઘણા કર્મોને તે ખેરવી શકે છે. જો કે સાધુપણું તે દ્રવ્યથી કર્મનાશનો ઉપાય છે તેમ ભાવથી તેમાં ઓતપ્રોત થનારાઓને માટે તો તે સદ્ગતિનો રસ્તો ખોલનાર પણ બને છે. દુનિયામાં બધા જીવો આસક્તિ, મોહને તોડી સંસાર છોડવા અસમર્થ હોય છે. તેને માટે જૈન દર્શને બતાવેલાં અણુવ્રતો – જે શ્રાવકે સ્થૂલથી આચરવાના હોય છે તે કર્મને હળવા કરવામાં મદદ કરે છે.
જીવનની અંતિમ ઘડીઓમાં સમાધિ મેળવવા ઈચ્છાનાર સાધક માટે જૈન દર્શને સુંદર માર્ગદર્શન આપ્યું છે. સૌ પ્રથમ તો તેને જિનાજ્ઞા, જિનાગમ પર શ્રદ્ધા હોવી જોઈએ. પોતાનાથી થયેલા દુષ્કૃત્યનો, પાપનો શલ્યરહિતપણે એકરાર કરવો જોઈએ, તેનું પ્રાયશ્ચિત્ત કરવું જોઈએ. ક્રોધ, માન, માયા, લોભ આદિ કષાયો થયા હોય તેની ક્ષમાપના કરવી જોઈએ. સમ્યકજ્ઞાન, સમ્યફદર્શન, સમ્યફચારિત્રની સુંદર આરાધના કરવી જોઈએ.
દ્રવ્યથી શરીર, ઉપાધિ આદિની અને ભાવથી કષાયોની સંલેખના કરવી જોઈએ. સંકલેશયુક્ત કંદર્પાદિક ભાવનાઓનો ત્યાગ અને અનિત્યાદિ ભાવનાઓનું સેવન જરૂરી છે. કાયા ઉપરનું મમત્વ ઘટાડવા તપનું અનુષ્ઠાન
