________________
મરણસમાધિઃ એક અધ્યયન
211
માટે તેમણે સંસારને ત્યાજ્ય માન્યો, ભોગથી વિમુખ થવાથી જ, સંયમી જીવન જીવવાથી જ મોક્ષ મળે છે એમ તેમનું માનવું હતું. સંસારમાં રહેલો માણસ પોતાની તૃષ્ણા ઉપર કાબુ મેળવે તો સંસારમાં તેના પરિભ્રમણનું મૂળ છેદાઈ જાય છે એમ કહી તેમણે આસક્તિ, મોહ અને તૃષ્ણાને છોડવાનો ઉપદેશ આખ્યો. કારણ તૃષ્ણા અને વિષયોની આસક્તિ જ જીવને ફરી ફરી જન્મ લેવડાવે છે. ભગવાન બુદ્ધ એમના ભિક્ષુઓને સ્મશાનમાં મૃત્યુ પામેલા માનવોની બળતી, દટાતી, પક્ષીઓ વડે ખવાતી, માટીમાં ગળી જવાતી લાશોને જોવા મોકલતા, સ્મશાનમાં રહેવા મોકલતા. ભિક્ષુઓ તેનું કારણ પૂછે ત્યારે કહેતાં
અન્યના મૃત્યુને જોઈ તમારા મૃત્યુ માટે તૈયાર થાઓ, જે સતત પોતાના શરીરને તેમ જ મૃત્યુને સાક્ષીભાવે જોઈ શકે છે તેને માટે મૃત્યુ પવિત્ર મંત્રજાપની અખંડ ધૂન બની જાય છે. જૈન ધર્મ -
જેમ વૈદિક પરંપરામાં મતભેદ થવાથી સંપ્રદાયો થયા તેમ શ્રમણ પરંપરામાં પણ મતમતાંતરને કારણે ઘણા સંપ્રદાયો થયા જેમ કે આજીવક, નિર્ગથ, બૌદ્ધ, દિગંબર, શ્વેતાંબર વગેરે.
જૈન ધર્મનો, જૈન દર્શનનો પાયાનો સિદ્ધાંત છે - આMIણ ધો :
જિનેશ્વરની આજ્ઞા એ જ ધર્મ છે. કેવળજ્ઞાન પામ્યા પછી દરેક તીર્થંકર પૃથ્વી પરના લોકોના હિતને અનુલક્ષીને ઉપદેશ આપે છે. જેમાં સર્વજીવ પ્રત્યેની પારાવાર અનુકંપા હોય છે. આ ઉપદેશમાં તેઓ આત્મજ્ઞાનને પ્રાધાન્ય આપે છે. અપ્રમત્તદશા, અનાસક્તિ, ઈંદ્રિયોનું દમન, દુઃખ આવે ત્યારે ધીરજ અને સહનશક્તિ કેળવી અંતે આત્માનો જય કરવો એ જ પરમ જય છે, એમ કહી તેઓએ ગૃહસ્થ ધર્મ અને સાધુધર્મ બતાવી તેના આચારોને સમજાવી દુર્લભ એવો ગણાતો મનુષ્યભવ સફળ બનાવવાની હિતચિંતા કરી છે.
જીવન જીવવાની કલાની જેમ ભગવાન મહાવીરે સંલ્પમૃત્યુ-ઈચ્છામૃત્યુની રજા આપીને મૃત્યુને એક વિશેષરપમાં રજુ કર્યું છે. મૃત્યુના સ્વરૂપને અત્યંત પૈર્યપૂર્વક સમજવું, પામવું, સ્વીકારવું અને એ દ્વારા સર્વોચ્ચ કલાને આત્મસાત ૧૨. મૃત્યુની મંગળ પળે. પૃ. ૮૮.
