________________
મરાતમાધિ: એક અધ્યયન
156
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર પર વાદિવેતાલ શાંતિસૂરિ અને નેમિચન્દ્રસૂરિની ટીકાઓમાં જૈન ધર્મની ઉત્કૃષ્ટ કથાઓ છે. આવશ્યક સૂત્ર તથા દશવૈકાલિક પર ટીકા લખનાર યાકિનીસૂનુ હરિભદ્રસૂરિએ “સમરાઈઐકહા” અને “ધૂર્યાખ્યાન થી જૈન કથાસાહિત્યને સમૃદ્ધ બનાવ્યું છે. અનુયોગદ્વારના વૃત્તિકાર મલધારી હેમચન્દ્ર ઉપદેશમાલાપ્રકરણ જેવો કથાગ્રંથ લખ્યો છે.
આગમોત્તર સાહિત્યમાં ચરિત્રકથાનું મહત્ત્વ વધ્યું અને તેથી આપણને ત્રિષષ્ઠિ શલાકાપુરુષચારેત, પઉમચરિયું, તરંગવતી, વસુદેવહિડી જેવા ગ્રંથો મળ્યા.
પ્રકીર્ણકગ્રંથોમાં પણ ઋષિભાષિતમાં ૪૫ જેટલા પ્રત્યેક બુદ્ધની વાત, તિત્વોગાલીમાં શ્રી ઋષભદેવનું ચરિત્ર તથા ભક્તપરિજ્ઞા, મહાપ્રત્યાખ્યાન, સંસ્તારક તથા મરણસમાધિ જેવા ગ્રંથોમાં ગમે તેવી વિકટ પરિસ્થિતિમાં પણ મનની અંદર સમાધિને ટકાવીને દેહ ત્યાગનાર અનેક મહાપુરુષોના દ્રષ્ટાંતો કથાપે મળે છે. ૩. કથાઓ દ્વારા જાણવા મળતા વિવિધ વિષયોઃ- આ કથાઓ પોતાના સમયના ભારતીય જનજીવનનું પણ અદ્ભુત અને આબેહૂબ ચિત્ર ખડું કરે છે. અનેક વિષયો જેવા કે - સામાજિક રીતરિવાજો, ઉત્સવો, નગરજીવન, પુરુષ-સ્ત્રીના હાવભાવ, જ્યોતિષમાં શ્રદ્ધા, વશીકરણ, યુદ્ધ, દુષ્કાળ, પ્રેમ, જન્મ તથા મૃત્યુ અંગેની માન્યતા વિશે આપણને પ્રાકૃત કથાઓ દ્વારા ઘણું જાણવા મળે છે. ૪. સમાધિ અને બોધિ દ્વારા અનંત જન્મોનો નાશ:
વિવિધ બંધનોનું કારણ બનતો હોવાથી જૈનદર્શન જન્મને હેય માને છે જ્યારે જન્મ-મરણના બંધનમાંથી મુક્ત કરાવનાર હોવાથી સમાધિપૂર્વકના મરણને ઉપાદેય માને છે. મરણને મહોત્સવ બનાવે તેનો જન્મ સફળ ગણાય. કોઈ પણ જન્મમાં મરણને નાશ કરવાની તાકાત નથી. જન્મે છે તે અવશ્ય મરે છે. પણ સમાધિમરણમાં એ તાકાત છે જેનાથી ભાવિ અનંતા જન્મોનો નાશ થઈ શકે છે. આ તાકાત જીવને ક્યાંથી મળે?
જયવીયરાય સૂત્ર'-પ્રાર્થનાસૂત્રમાં વીતરાગ એવા તીર્થંકર પાસે માંગણીમાં ૧. સમાહિ મરણં ચ બોહિલાભોઅ.
