________________
મરણસમાધિ: એક અધ્યયન
148.
મુનિએ અચળ રહેવું, મનની મક્કમતાપૂર્વક શરીરના મમત્વભાવનો ત્યાગ કરવો, શરીરની ગમે તેવી પીડાને ભૂલી આત્માની ચિંતા કરી આર્ત-રૌદ્ર ધ્યાનથી દૂર રહેવું, મન, વચન, કાયાની એકાગ્રતાથી ઉપસર્ગને જીતાય તો સાચા આરાધક બનાય.૧૧૦
શરીર અને આત્માની ભિન્નતા સમજાવતાં કહે છે કે શરીર પ્રત્યેના રાગને કારણે જ અનેક શારીરિક તથા માનસિક દુઃખો ભોગવવા પડે છે. શરીરે કરેલાં કર્મોનો ભોગવટો આત્માએ કરવો પડે છે."
એમ કહેવાય છે કે સાધુજીવનની માતા - અષ્ટપ્રવચન માતા – જેમાં પાંચ સમિતિ તથા ત્રણ ગુપ્તિનો સમાવેશ થાય છે, તે સાધુની રક્ષા કરે છે. અપ્રવચન માતાનું રક્ષણ કરનાર સાધુમાં એવી શક્તિ પેદા થાય છે કે તે આ બાવીસ પરિષદોને સામેથી આમંત્રણ આપીને પણ સહન કરી શકે છે. બાવીસ પરિષદો વિષે ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર બીજા અધ્યયનમાં ઘણો વિસ્તાર થયેલો છે.
શ્રી સૂત્રકૃતાંગસૂત્રમાં તથા આવશ્યક નિર્યુક્તિમાં પરિષદના બે વિભાગ પાડવામાં આવ્યા છે - અનુકૂળ ઉપસર્ગ તથા પ્રતિકૂળ ઉપસર્ગ.૧૩
બાણોથી વિંધાયેલ હાથી સંગ્રામમાંથી ભાગી જાય છે તેમ કઠોર અને દુઃસહ પરિષહોથી પીડિત થઈ અસમર્થ સાધુ પ્રતિ ઉપસર્ગથી થાકી સંયમથી ભ્રષ્ટ થઈ જાય છે. જ્યારે શૂરવીર સાધકો પ્રતિકૂળ ઉપસર્ગો વખતે સાધનાની સીડીઓ ચઢે છે, હિમાલયની જેમ અચળ, અડગ રહી તેમનો આત્મા ભવસમુદ્ર પાર પામી જાય છે.
ઘણીવાર પ્રતિકૂળ ઉપસર્ગો કરતાં અનુકૂળ ઉપસર્ગો ઉપર વિજય મેળવવો બહુ મુશ્કેલ બની જાય છે. જેમ કે ગૃહત્યાગ કરીને નિશ્ચયબદ્ધ બનેલ શ્રમણને
૧૧૦. મરણસમાધિ ગાથા. ૪૦૬. ૧૧૧. એજન. ગાથા ૪૦૨, ૪૦૫. ૧૧૨. સમિતિ = જિનેશ્વરની આજ્ઞાપૂર્વક જયણાયુક્ત પાપરહિતપણે બધી ક્રિયાઓ
કરવી. ગુપ્તિ = પાપકાર્યમાં જતાં મન, વચન, કાયાને રોકવા. ૧૧૩. રૂત્થી-સંક્ષિ-પરીસરો તો ભાવસિયતા પણ
સેલા વીરં ૩ષ્ણ પરીક્ષા હુતિ નાયબ્રા ને આવ. નિ. ૨૦૩.
