________________
મરણસમાધિ: એક અધ્યયન
141
- ૬) સંલીનતા - સંકોચવું, રોકવું એટલે સંલીનતા. આ તપ ૪ પ્રકારે થાયછે.
ઈંદ્રિયોને અશુભ માર્ગે જતી રોકવી. ક્રોધાદિ કષાયો કરતાં આત્માને રોકવો. મન, વચન કાયાના યોગથી અશુભક્રિયા કરતાં આત્માને રોકવો.
સ્ત્રી પશુનપુંસકવાળી વસતિનો ત્યાગ કરવો. આ છયે પ્રકારના બાહ્ય તપ શરીરને તપાવે છે. ઈદ્રિયોને કષ્ટ આપે છે જ્યારે અત્યંતર તપમાં શરીર કરતાં આત્માને વધુ લક્ષમાં લેવામાં આવે છે. અત્યંતર તપ:- અત્યંતર તપ પણ ૬ પ્રકારે છે.
૧) પ્રાયશ્ચિત:- આપણે આગળ જોયું તેમ કરેલી ભૂલોનું ગુરુ પાસે સાધક નિખાલસ હૃદયથી એકરાર કરે ત્યારે તેના જવાબમાં ગુરુ દ્વારા ભૂલની શુદ્ધિ માટે દંડરૂપે “પ્રાયશ્ચિત અપાય છે.
૨) વિનય :- ભૂલની માફી માંગ્યા પછી તે ભૂલ ફરીથી ન થાય એનો સંકલ્પ જરૂરી છે અને એ માટે દેવગુરુની કૃપા અને તેમના ઉપર કરેલો વિનય બહુ જરૂરી છે. ( ૩) વૈયાવચ્ચ - આ તપથી અપાર નમ્રતા આવે છે તેનાથી મોહનીય તથા જ્ઞાનવરણીય કર્મનો ક્ષયોપશમ થાય છે. આચાર્ય, ઉપાધ્યાય, તપસ્વી, સ્થવિર, કુલ, ગણ, ચતુર્વિધ સંઘ, ગ્લાન, નવદીક્ષિત સાધુ અને સાધર્મિક આ દસ જણની યથાયોગ્ય ભક્તિ કરવી જોઈએ. ૪) સ્વાધ્યાય:- સ્વાધ્યાય ૫ પ્રકારે થાય છે. ૧) વાચના - પોતે ભણે કે બીજાને ભણાવે તે. ૨) પૃચ્છના - વાચના દરમ્યાન ન સમજાય તે પૂછવું તે.
૩) પરાવર્તના - વાચનામાં જે ભણ્યા હોય તેને યાદ રાખવા વારંવાર ભણવું તે.
૪) અનુપ્રેક્ષા - સમજેલા પદાર્થો પર ચિંતન-મનન કરવું તે. ૫) ધર્મકથા - બીજાને ધર્મોપદેશ આપવો તે.
