SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 130
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ कातन्त्रव्याकरणम् [वि० प०] न शस०। विशशसतुरिति। ‘शसु हिंसायाम्' (१।२४०)। विशशरतुः। 'शृ हिंसायाम्' (८ । १५)। पूर्ववद् गुणः। इड् वा नयतेरिति।। ५९३ । [समीक्षा] 'विशशसतुः, दददे, ववमतुः, विशशरतुः, निनयिथ' आदि परोक्षाविभक्तिक प्रयोगों के सिद्ध्यर्थ एत्त्व-अभ्यासलोप वाञ्छित नहीं है, अत: उपरितन सत्र से प्राप्त इन दोनों कार्यों का निषेध किया गया है। पाणिनि का सूत्र है – “न शसददवादिगुणानाम्'' (अ० ६।४।१२६)। [रूपसिद्धि] १. विशशसतुः। वि + शस् + अतुस्। 'वि' उपसर्गपूर्वक 'शसु हिंसायाम्' (१ । २४०) धातु से परोक्षासंज्ञक 'अतुस्' प्रत्यय, द्वित्वादि, प्राप्त एत्त्व अभ्यासलोप का प्रकृत सूत्र द्वारा निषेध तथा सकार को विसर्गादेश। २. विशशसिथ। वि + शस् + थल्। 'शस्' धातु से परोक्षासंज्ञक थल् प्रत्यय तथा अन्य प्रक्रिया पूर्ववत्।। ३. दददे। दद् + ए। 'दद दाने' (१। ३०५) धात् से परोक्षासंज्ञक आत्मनेपद-प्रथमपुरुष-एकवचन 'ए' प्रत्यय तथा अन्य प्रक्रिया पूर्ववत। ४. दददाते। दद् + आते। ‘दद दाने' (१।३५०) धातु से परोक्षासंज्ञक 'आते' प्रत्यय तथा अन्य प्रक्रिया पूर्ववत् । ५. दददिरे। दद् + इरे। 'दद' धातु से 'इरे' प्रत्यय तथा अन्य प्रक्रिया पूर्ववत्। ६. ववमतुः। वम् + अतुस्। 'टु वम उगिरणे' (१५५७) धातु से परोक्षासंज्ञक 'अतुस्' प्रत्यय तथा अन्य प्रक्रिया पूर्ववत्। ७. ववमिथ। वम + इट् + थल। 'वम्' धातु से परोक्षासंज्ञक 'थल' प्रत्यय, इडागम तथा अन्य प्रक्रिया पूर्ववत्। ८. विशशरतुः। वि + १ + अतुस्। 'वि' उपसर्गपूर्वक 'शृ हिंसायाम्' (८।१५) धातु से परोक्षासंज्ञक प्रथमपुरुष-द्विवचन 'अतुस्' प्रत्यय तथा अन्य प्रक्रिया पूर्ववत् । ९. विशशरिथ। वि + अ + इट् + थल। 'वि' उपसर्गपूर्वक 'शृ हिंसायाम्' (८। १५) धातु से थल् प्रत्यय तथा अन्य प्रक्रिया पूर्ववत्। १०. निनयिथ। नी + इट् + थल। ‘णी प्रापणे' (१ । ६००) धातु से परोक्षासंज्ञक मध्यमपुरुष-एकवचन 'थल्' प्रत्यय तथा अन्य प्रक्रिया पूर्ववत्।। ५९३ । ५९४. स्वरादाविवर्णोवर्णान्तस्य धातोरियुवौ [३।४।५४] [सूत्रार्थ] अगुण स्वरादि प्रत्यय के परे रहते इवर्णान्त तथा उवर्णान्त धातुओं के स्थान में क्रमश: ‘इय्-उव्' आदेश होते हैं।। ५९४।
SR No.023090
Book TitleKatantra Vyakaranam Part 03 Khand 02
Original Sutra AuthorN/A
AuthorJankiprasad Dwivedi
PublisherSampurnanand Sanskrit Vishva Vidyalay
Publication Year2003
Total Pages662
LanguageSanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size32 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy